Harput (Elazığ) yakın kuzeyi ve doğusunun jeolojik özellikleri

Abstract

II ÖZET Doktora Tezi HARPUT (ELAZI?) YAKIN KUZEYİ ve DO?USUNUN JEOLOJİK ÖZELLİKLERİ Murat İNCEÖZ Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabflim Dalı 1994, Sayfe: 112 İnceleme alanı, Elazığ ilinin kuzeyinde Haıput bucağı çevresinde, yaklaşık 280 km^lüc bir alan kaplamaktadır. Çalışma alanında yaşlıdan gence doğru Senoniyen yaşlı Yüksekova Karmaşığı, Maestrihtiyen yaşlı Harami Formasyonu, Orta-Ost Eosen yaşlı Kırkgeçit Formasyonu, Üst Miyosen- Alt Pliyosen yaşlı Karabakır Formasyonu ve Pliyo-Kuvatemer yaşlı Palu Formasyonu yûzeylemektedir. Yüksekova Karmaşığı inceleme alanmda granit, granodiyorit, tonalit, diyorit, kuvarsdiyorit gibi derinlik; aplit, mikrodiyorit, diyabaz gibi yan derinlik; bazalt, andezit, bazaKik yastık lav, spilitik bazalt ve dasit gibi yüzey kayaçlarryla temsil edilmektedir. Yüksekova Karmaşığı'nın İç Torid okyanusunun kuzeye doğru Keban Levhası altma doğru dalması sırasında, kısmen okyanusal kısmen de kıtasal kabuk üzerinde oluşmuş ada yayı ürünü olduğu kabul edilmektedir. Yüksekova Karmaşığı'nı uyumsuz olarak örten Harami Formasyonu tabanda kırmızı renkli konglomera ve kurntaşlanndan oluşmakta, üste doğru ise kumlu kireçtaşı ve kireçtaşlanyla devam etmektedir. Harami Formasyonu üzerinde yapılan sedimantolojik ve paleontolojik incelemeler, formasyonun tabanındaki konglomera ve kumtaşlanmn alüviyon yelpazesi (ran delta) çökeSeri; bunların üzerinde yeralan kumfa kireçtaşı ve kirectaşlannm ise sığ denizde çökeîmiş karbonat yığışımları oldnğnrm göstermiştir. Paraotokton konumlu Harami Formasyonu Yüksekova Karmaşığı'nın oluşumunu tamamlamasından sonra, geride kalan oldukça dar ve sığ kalmtı havzalarda çökelmiştir. Yüksekova Karmaşığı ve Harami Formasyonumı uyumsuz olarak örten Kırkgeçit Formasyonu, alttan üste doğru Marik, Seherdağı ve Çömlek üyesi olmak üzere üç üyeye ayrılarak incelenmiştir. Marik üyesi, içerisinde olistolitik kütleler bulunduran konglomera ve masif kumtaşlarmdan oluşmaktadır. Marik üyesi içerisindeki olistolitik kütleler ortama çekimIII kaymaları ile yerleşmemiş; oldukça yüksek enerjili Marik üyesinin havzaya yerleşimi sırasında, paleotopoğrafyayı oluşturan, kendisinden yaşlı kütleleri itmesi ve bünyesine alması sonucunda oluşmuşlardır. Marik üyesi üzerinde yeralan Seherdağı üyesi kıta yamacı, orta yelpaze ve havza düzlüğü ortamlarını karakterize eden konglomera, kumtaşı, mam ardalanmasından oluşmaktadır. Seherdağı üyesi üzerinde yeralan Çömlek üyesi ise, set adası ve lagüner ortamı karakterize eden kumtaşı ve masif kireçtaşlanndan oluşmaktadır. Kendisinden yaşlı birimleri uyumsuz olarak örten Karabakır Formasyonu, inceleme alanında olivinli bazalt, andezit ve konglomeralardan oluşmaktadır. Çalışma alanının en genç birimi, karasal konglomera ve kumtaşlanndan meydana gelen Pliyo-Kuvatemer yaşlı Palu Formasyonu'dur. Alpin dağ oluşum hareketlerinin etkili olduğu bölgede, Laramiyen ve Pireneen orojenik fazlarının izleri saptanmıştır. Çalışma alanındaki kıvrım eksenleri yaklaşık K65°-70°D doğrutaıludur. İnceleme alanmda gerek tabakalı yapılarm genel olarak K-KB'ya eğimli olmaları ve gerekse kıvrımlı yapıların varlığı, Palu ve Baskil antiklinallerinin aslmda büyük bir anüklinoryumun doğu ve batı uç kısımlarını oluşturabileceği fikrini desteklemektedir. İnceleme alanında görülen bindirme fayları Yüksekova Karmaşığı'mn Kırkgeçit Formasyonu üzerine itilmesiyle oluşmuştur. Yaklaşık olarak KD-GB doğraltulu ve KKB'ya eğimli bindirme fayları, Orta-Üst Eosen sonrası tektonik hareketlere bağlı olarak oluşmuştur. Gerek kıvran eksenleri, gerekse bindirme faylarının sahip olduğu doğrultular, bölgenin geç Alpin orojenez döneminde, yaklaşık KKB-GGD doğrultulu basınç gerilmesi etkisinde kaldığını göstermektedir. İnceleme alanından derlenen tektonik verilerden yararlanılarak hazırlanan gül ve kontur diyagramları da bu görüşü desteklemektedir. Bu basınç gerilmesi, Arabistan Levhası'nm kuzeye yönelik bağıl hareketinden kaynaklanmaktadır. Bölgenin jeotektonik evrimini oluşturan olaylar dizisinde, Üst Triyasta oluşmaya başlayan Neotetis okyanusunun güney kolu ve bunun uzantısı olan İç Torid Okyanusu'nun Alt Kretase'den itibaren kapanması, kapanmanın Orta Miyosen'de tamamlanması önemli aşamalardır. İnceleme alanmda Yüksekova Karmaşığı içerisinde ekonomik öneme sahip olmayan cevherleşmeler sözkonusudur. Bunun yaraşıra Harami ve Kırkgeçit formasyonları içerisinde endüstriyel hammadde (yapı taşı ve agrega) olarak kullanılabilecek düzeylerin varlığı telirlenmiştir.

IV ABSTRACT Ph.D.Thesis GEOLOGICAL FEATURES OF THE NORTHERN and EASTERN VICINITIES OF HARPUT (ELAZI?) Murat İNCEÖZ Fırat University Graduate School of Science and Technology Department of Geological Engineering 1994; Page: 112 The studied area covers a region of 280 km^ in the vicinity of Harput, to the north of The rocks units of the studied area On chronological order) are; Yüksekova Complex (Cenonkn), Harami Formation (Maestrihtian), Kırkgeçit Formation (Middle-Upper Eocene), Karabaku- Formation(Upper Miocene-Lower Pliocene) and Para Formation (Plio-Quatemary). m the study area, the Yüksekova Complex is represented by plutonic rocks of various kinds such as granite, granodiorite, tonalite, diorite and quartzdiorite; subvolcanic rocks of aplite, microdiorite and diabase; volcanic rocks of basalt, andesite, basaltic pillow lava, spilitic basalt and dacite. The Yüksekova Complex is accepted to be the product of island arc which formed partially on the oceanic and partially on the continental litosphere when Inner Taurid ocean subducted northwards beneath the Keban Plate. The Harami Formation, which unconformably covers the Yüksekova Complex, consists of red colored conglomerates and sandstones at the base and grades upwards into sandy limestones and limestones. The sedimentological and paleontological investigations on the Harami Formation indicate that conglomerates and sandstones at the base are fan delta deposits and sandy limestones and limestones at the top are carbonate buildups. The Harami Formation has a paraautochthonous position; was deposited in residual, narrow and shallow basins which remained after the completion of the formation of Yüksekova Complex. The Kırkgeçit Formation, which overlies covers the Yüksekova Complex and the Harami Formation unconformably, has been investigated by dividing into three members; namely Marik, Seherdagi and Çömlek. The Marik member consits of conglomerates and sandstones including abundant olistoliths. The olistoliths of the Marik member were not carried by gravity-shding into the basin. Instead mey were derived from topographic highs at the base of the basin during emplacement of the Marik member in the basin. The SeherdagiV member, which conformably covers the Marik member, consists of alternating layers of conglomerate, sandstone and marl. This member is characterized by formations of the continental slope, the middle fan and the basin plain environments. The Çömlek member consists of sandstones and massive limestones and is characterized by the barrier island and lagoonal environment formations. The Karabakir Formation covers unconformably the older units and consists of olivine basalts, andesites and conglomerates in the study area. The youngest unit of the study area is Plio-Qutemary Pahı Formation consisting of conglomerates and sandstones. The area was affected mainly by the Alpine orogenic movements and the effects of the Laramian and the Pireneen orogenic phases have been determined. The fold axes trend in N65Û-70°E direction in the study area. N to NW (topping of the layered units and existence of folds in the study area, may be taken as indications of the presence of a great anticlinorium whose E and W ends are represented by Palu and Baskfl anticlines respectively. The thrusts which trend approximately in NE-SW and dip towards N- NW, were formed by the Middle-Upper Eocene tectonic movements. The strikes of the fold axes and thrust faults show mat the area has been affected by approximately a NNW-SSE compressional stress during late Alpine orogeny as indicated by analysis of tectonic data collected in the study area. This compressional stress is related to relative motion of the Arabian Plate towards N. The sequence of geotectonic movements which shaped geotectonic evolution of the area, may be summarized as follows: Southern branch of Neotethys and its extension `Inner Taurid ocean` were formed starting from Upper Triassic. Their closure started during Lower Cretaceous and was completed during Upper Miocene. Numerous metallic ore occurrences most of mem not economical, are found in the Yüksekova Complex, m addition, industrial mineral concentrations which can be economic to operate, occur in the Harami and the Kırkgeçit formations.