Şıran formasyonundaki (Şıran-Gümüşhane) iz fosillerin ortamsal dağılımı ve formasyonun çökelme ortamının belirlenmesi

Abstract

oz Yüksek Lisans Tezi Şiran Formasyon undaki (Şiran - Gümüşhane) İz Fosillerin Ortamsal Dağılımı ve Formasyonun Çökelme Ortamının Belirlenmesi NİIgün TUNCAL Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı 1995, Sayfa: 58 İnceleme alanı Trabzon H42 d2 paftası üzerinde Şiran Kasabası ve yakın doğu yörelerini kapsamaktadır. Yörede yaşlıdan gence doğru, Liyas yaşlı Hacıören formasyonu (Ortatepe ve Söfker üyeleri) volkano-kırıntılı çökellerden oluşmuştur ve kömür ara seviyeleri içerir. Hacıören formasyonu üzerine uyumlu olarak gelen Dogger-Malm-Alt Kretase yaşlı Berdiga formasyonu, tümüyle masif, bol fosilli oolitik kumlu kireçtaşları, dolomitik kireçtaşı ve dolomitlerden oluşmuştur. Üst Kretase birimlerinden Telme formasyonu (Manyasırtı ve Büyüktepe üyeleri), Berdiga formasyonu üzerine uyumsuz olarak gelir ve fliş tipi pelajik çökellerle temsir edilir. Liınniş formasyonu ise Telme formasyonunu uyumlu olarak üstler. Birim az oranda kırıntılı tortullar yanında genel olarak lav ve denizaltı piroklastitlerinden oluşmuştur. Telme formasyonunun neritik ortamda çökelmişIll yanal karşılığı olan Karsoltepe formasyonu, duraysız sığ neritik ortama özgü kırıntılı ve resifal kireçtaşlarından oluşur. Bu çalışmanın temelini oluşturan Şiran formasyonu en geniş yayılımını ve en kalın istiflenmesini Şiran civarında sunmaktadır. Birim tabanda Telme ve Limniş formasyonu gibi daha yaşlı birimler üzerine uyumsuz olarak gelirken, tavanında ise serbest yüzeylemelidir. Birim orta-ince taneli çökellerin belirgin ardalanmasından oluşan fliş fasiyesi şeklinde bir gelişim göstermektedir. Şiran formasyonunda çeşitli litofasiyes ve litofasiyes toplulukları ayırtedilmiştir. Bunlardan litofasiyes 1, çamurtaşı ara tabakalı kumtaşı litofasiyesi; litofasiyes 2, kumtaşı aratabakalı çamurtaşı litofasiyesi; litofasiyes 3, kumtaşı-çamurtaşı ardalanması; litofasiyes 4, masif çamurtaşı; litofasiyes 5, tabakalı çamurtaşları; litofasiyes 6, kaotik çökellerle temsil edilir. İnceleme alanında orta yelpaze litofasiyes topluluğu ve dış yelpaze litofasiyes topluluğu olmak üzere iki topluluk yaygındır. Orta yelpaze çökelleri çamurtaşı ara tabakalı kumtaşı, kumtaşı ara tabakalı çamurtaşı ve kumtaşı-çamurtaşı ardalanmasından oluşur. Dış yelpaze litofasiyes topluluğu ise inceleme alnında en yaygın olan topluluktur. Çoğunlukla kumtaşı ara tabakalı çamurtaşları, daha sınırlı olarak da çamurtaşı ara tabakalı kumtaşı, kumtaşı-çamurtaşı ardalanması, tabakalı çamurtaşları ve masif çamurtaşlanndan oluşmuştur. înce taneli çökellerle temsil edilen dış yelpaze litofasiyes topluluğunu içeren tüm kesitlerde yaygın olarak planolites iz fosili bulunmaktadır. İnceleme alanında ise Arenicolites ve Ophiomorpha gibi sığ su iz fosillerinin yanında Neonereites sp., Sprophycus sp., Planolites. Paleophycus, Taphrhelminthopsis sp., Scolicia sp., Helminthopsis sp., Paleodictyon, Urohelminthoidea, Desmograpton sp. gibi derin deniz iz fosillerine ve fasiyes kırıcı iz fosillere rastlanılmıştır. Bunlardan daha sık olarak Planolites iz fosili daha az sıklıkta Paleophycus ve Scolicia iz fosilleri görülürken, en az oranda Desmograpton, Gördia, Urohelminthoidea iz fosili görülmüştür. Bütün bu fosillerin varlığı ve Şiran formasyonunun Çipillibaba fliş üyesinin uygun yerlerinden alman kesitlere dayanarak birimin çökelme ortamı hakkında bilgiler edinilmiştir. Buna göre havzanın güneyinde Çipillibaba fliş üyesi içerisinde orta yelpaze çökelleri yer alırken kuzeyinde dış yelpaze litofasiyes topluluğu yer alır. Kuzeydeki bu litofasiyes topluluğu Keradam konglomera üyesi ile temsil edilen iç yelpaze çökelleriniIV üzerlerken, havzanın güneyinde orta yelpaze çökellerinin yer alması gerileyen yelpazeyi karakterize etmektedir. Yine Şiran formasyonunda dış yelpaze litofasiyes topluluğunun içerisinde derin deniz fosillerinin yaygın olarak bulunması, formasyonun inceleme alanı içerisinde kalan kesiminin derin deniz yelpazesinin orta-ıraksak kısımlarına karşılık geldiğini göstermektedir. ANAHTAR KELİMELER: İz fosil, litofasiyes, litofasiyes toplulukları, Şiran, Trabzon, Pontid.

VII Therefore, while mid-fan deposits take place in the Çipillibaba flysh member in the southern part of the basin, outer-fan lithofacies associations take place in the northern part of the basin. While this lithofacies association in the northern overlain inner-fan deposits which represent by Keradam konglomerate member, the occupation of the mid-fan deposits in the southern part of the basin characterize to retrograde-fan. The existence of deep-marine trace fossils in the outer-fan lithofacies associations of the Şiran formation shows that formation indicate the mid-divergent parts of deep marine fan. KEY WORDS: Trace fossils, lithofacies, associations of lithofacies,. Şiran, Trabzon, Pontid.VI coneordantly covers Telme formation. The unit consist generally of lavas and submarine piroclastits in addition to a little clastic deposits. Karsoltepe formation consist of clastic and reefal limestones deposited in unstable and shallow neritic environment and is the lateral equvalence of Telme formation in shallow marine environment. Şiran formation constituting the main unit in this investigation presents the largest spreading and the thickest stratification in the vicinity of Şiran. The units discordantly lies on the older units such as Telme and Limniş formations at its bottom, however, iş freely outcropping at its top. The unit consist of the evident stratification of the medium - fine grained deposits, and shows a development in flysh fades. The various lithofacieses and the associations of lithofacies in Şiran formation has been distinguished. These are represented by; Hthofacies 1; sandstone lithofacies interbedded mudstone, lithofacies 2; mudstone lithofacies interbedded sandstone, lithofacies 3; sandstone - mudstone stratification, lithofacies 4; massive mudstone, lithofacies 5; the bedded mudstone, lithofacies 6; caotic deposits. In the study area, associations of mid-fan lithofacies and outer-fan lithofacies are widespread. Mid-fan deposits constitutes to the sandstones interbedded mudstone, mudstone interbedded sandstone, sandstone - mudstone stratification. Outer-fan lithofacies association are the most widespread association in the study area. The unit is mostly composed of mudstones interbedded sandstone, more limitted sandstone interbedded mudstone, sandstone - mudstone stratification, bedded mudstones and massive mudstones. Outer-fan lithofacies association represented by fine-grained deposits widespreadly contains the trace fossils such as Neonereites, Spirophycus, Planolites, Paleophycus, Tophphelminthopsis, Scolicia, Helminthopsis, Paleodictyon. Urohelminthoidea, Desmograpton in addition to shallow marine fossils such as Arenicolites and Ophiomorpha and trace fassils which breake down facies. In the study area, while it is seen the most Planolites trace fassil, less Paleophycus and Scolicia trace fassils, it is seen the least Dermograpton, Gordia, Urohelminthoidea trace fassils. It was being taken informations about depositional environment of the unit based on the presence all of these fossils and the sections measured in Çipillibaba flysh member of Şiran formation.VII Therefore, while mid-fan deposits take place in the Çipillibaba flysh member in the southern part of the basin, outer-fan lithofacies associations take place in the northern part of the basin. While this lithofacies association in the northern overlain inner-fan deposits which represent by Keradam konglomerate member, the occupation of the mid-fan deposits in the southern part of the basin characterize to retrograde-fan. The existence of deep-marine trace fossils in the outer-fan lithofacies associations of the Şiran formation shows that formation indicate the mid-divergent parts of deep marine fan. KEY WORDS: Trace fossils, lithofacies, associations of lithofacies,. Şiran, Trabzon, Pontid.