R.1287 / M. 1871 yılı Ceyb-i Hümâyûn (Ceyb ve Harc-ı Hâssa-i Şahane) defterlerinin trankripsiyonu ve değerlendirilmesi

Abstract

Ceyb-i Hümâyûn, padişahın özel kesesi olup, padişahın şahsî parası için kullanılan tabirdi. Ceb, şahane ve mülükane manasına gelen hümayûn kelimelerin terkibinden meydana gelen bu tabirin lügat manası padişahın cebi idi. Osmanlı Devleti?nde, klasik dönemden Tanzimat?a kadar Padişah?a ait, özel gelir ve gider kalemlerinin muhasebesi Ceyb-i Hümâyûn Hazinesi tarafından tutuluyordu. Ceyb-i Hümayûn Hazînesi, padişaha ait gelir ve gider harcamaları belli bir sisteme bağlama arayışları çerçevesinde yeni uygulamalara gidilmiştir. Bu dönemde Osmanlı maliyesince sık sık başvurulan bir nevi ihtiyat hazinesi haline gelen Darphane-i Amire, Ceyb-i Hümâyûn hazinesini idare etmeye başlamıştır. Ancak Tanzimat'ın ilanından sonra ise, bütün hazineler birleştirilerek, gelirlerin Maliye Hazinesi altında tek bir hazinede toplanmaya başlanmıştır. Padişaha ait özel gelir ve gider masraflarını karşılayan Ceyb-i Hümâyûn hazinesinin bu yetkisi, Maliye Hazinesine aktarılmasına karar verilmiştir. Bu çalışmanın amacı, 1871 yılına ait bir ceyb-i hümayun defterinden yola çıkarak, klasik dönemden beri varlığı bilinen ceyb-i hümayun hazinesinin genel anlamda neyi ifade ettiği, Osmanlı hazine sistemi içerisindeki yeri ve diğer hazinelerle olan ilişkisi, gelir ve gider kalemleri, gider kalemlerinin halkın sosyo-ekonomik ve dinî yaşamı için önemini ortaya koymaktır. Bu amaçla, 1287-R./1871-M. yılı Ceyb-i Hümâyûn defterlerinin, mikro tarih anlayışı ve tarih bilimi usül ve yöntemleri çerçevesinde tasnif ve transkripsiyonu yapılarak, belgelerin bir değerlendirmesi yapılmaya çalışılmıştır. Bu araştırmanın sonucunda, 1871 yılında Ceyb-i Hümayûn Hazînesi'nin gelir ve gider kalemleri ve özellikle padişaha sunulan hediyeler ayrı ayrı tespit edilmiştir.Anahtar Kelimeler: Ceyb-i Hümâyûn, Sultan Abdülaziz, Hazine

Ceyb-i Hümâyûn, a special sac of Sultan, was a phrase used for Sultan?s personal money. Hümayun, meaning pocket, beautiful, and imperial, is a composite of the words and means the pocket of Sultan in the lexical meaning. At the Ottoman Empire, accountancy regarding private income and expense of Sultan, was being held by the Ceyb-i Hümâyûn Treasury from the classical period to the Tanzimat. Ceyb-i Humayun Treasury went into new implementations in the framework of binding Sultan?s revenue and expense to a new system. In this period, Imperial Mint (Darphane-i Amire), becoming a kind of providence wealth to which was often referred by Ottoman finance board, started to handle Ceyb-i Hümâyûn Treasury. However, after the proclamation of the Tanzimat, by removing all the treasures, revenues started to be collected under one treasure called the Treasury (maliye hazinesi). The authority of Ceyb-i Hümâyûn to meet personal income and expense of Sultan was decided to be transferred to the Treasury. The aim of this study, based on a ceyb-i hümayun book belonging to the year of 1871, is to determine what Ceyb-i Hümayun means generally as it is known since the classical period, its place in the Ottoman Treasury system and relations with other treasuries, incomes and expenses, the importance of expenses on public socio-economic and religious life. For this purpose, the Ceyb-i Hümâyûn books between 1287-R./1871-M. were tried to be assessed by classification and transcription within the framework of micro history sense and procedures and methods of history science. At a result of this study, in 1871 the incomes and expenses of Ceyb-i Hümâyûn, and especially the gifts offered to Sultan were identified separately.Keywords: Ceyb-i Hümâyûn, Sultan Abdülaziz, Treasury