Bir üniversite hastanesine başvuran hastaların akılcı ilaç kullanım ilkeleri açısından değerlendirilmesi

Abstract

Bir Üniversite Hastanesine Başvuran Hastaların Akılcı İlaç Kullanım İlkeleri Açısından DeğerlendirilmesiGiriş ve Amaç: Tıpta son yıllarda yaşanan gelişmelere bağlı olarak hastalıkların tanı ve tedavisinde ilaçların gittikçe daha çok önem arz etmeye başlamış olması, kişilerin ilaç kullanımı konusunda akılcı davranmasını zorunlu kılmaktadır. Tüm dünyada akılcı olmayan ilaç kullanımının gerek tıbbi gerekse ekonomik ciddi sonuçları olduğu kanıtlanmıştır. Çalışmamızda, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Polikliniklerine başvuran hastaların ilaç kullanım alışkanlıklarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır.Gereç ve Yöntem: Çalışma için 1 Nisan 2016- 30 Nisan 2016 tarihleri arasında, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Polikliniklerine başvuran 18-65 yaş arası, psikiyatrik hastalık tanısı olmayan kişilerden ankete katılımları rica edilmiştir. Katılmayı kabul eden 317 kişiye, 6 adet sosyodemografik soru, 14 adet ilaç kullanım alışkanlıklarını akılcı ilaç kullanım ilkeleri doğrultusunda değerlendirme amaçlı soru olmak üzere, toplam 20 sorudan oluşan anket uygulanmıştır. İlaç kullanırken dikkat edilen konular kapsamında sorulan sorularda, `evet` cevabı için 2 puan, `bazen` cevabı için 1 puan, `hayır` cevabı için 0 puan verilerek, maksimum 10, minimum 0 olacak şekilde ilaç kullanım skoru hesaplanmıştır. Elde edilen verilerin analizi SPSS v11.5 paket programı kullanılarak değerlendirilmiştir. Grupların karşılaştırılmasında Ki-Kare testi, bağımsız gruplarda t testi, tek yönlü varyans analizi ve ilaç kullanım skoru açısından iki grup arasındaki farkın anlamlılığı için Mann Whitney testi kullanılmıştır. Sonuçlar p<0,05 için istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir.Bulgular: Çalışmaya toplam 317 gönüllü katılmış olup, bunların 168'i (%53) kadın, 149'u (%47) erkektir. Çalışmaya katılanların yaş ortalamasının 38,5 ± 12,46 olduğu hesaplanmıştır. Çalışmaya katılanlar arasından 245 kişi (%77,3) anket sırasında çalışıyor olup, bunların 106'sı (%43,2) sağlık personeli, 139'u (%56,8) diğer meslek gruplarına dahildir. Çalışmaya katılanların hastalanma durumunda en sık ilk başvurdukları yerin Aile Sağlığı Merkezi olduğu (%37,2), eğitim seviyesi grupları arasında anlamlı fark olup, eğitim seviyesi arttıkça üniversite hastanesine başvurunun arttığı görülmüştür (p=0,005). Doktora danışmadan ilaç kullanma ve çevredekilere ilaç tavsiye etme durumunun genç-orta yaş grubunda ve eğitim seviyesi yüksek olanlarda fazla olduğu görülmüştür. İlaç kullanırken diğer ilaçlarla birlikte alımına ve son kullanma tarihine dikkat etme durumunun erkeklere göre kadınlarda daha fazla olduğu saptanmıştır (p=0,003, p=0,027). İlacın aç-tok iken alımına, miktarına, diğer ilaçlarla birlikte kullanımına dikkat etme durumunun gençlerde daha fazla olduğu; ilaç kullanımıyla ilgili tüm konularda üniversite mezunlarının daha dikkatli olduğu görülmüştür. İlaç kullanırken dikkat edilen konular için hesaplanan skor sağlık personeli olanlarda ortalama 8,53, sağlık personeli olmayanlarda 7,09 olarak hesaplanmış, aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0,001). Sonuçlar: Çalışmamızda, akılcı ilaç kullanımının önemli bir parçası olan doktora danışmadan ilaç kullanma oranının gençlerde, eğitim seviyesi yüksek olanlarda ve özellikle sağlık personeli arasında yüksek olduğu bulunmuştur. Çevre tavsiyesi ile ilaç kullanma oranı düşük çıkmış olup, çevredekilere ilaç tavsiye etme oranının, tavsiye ile ilaç kullanma oranının neredeyse 3 katı çıktığı görülmüştür. Kişilerin ilaç kullanırken en çok aç tok iken kullanımına, en az diğer ilaçlarla birlikte kullanımına dikkat ettiği; kadınların, gençlerin, eğitim seviyesi yüksek olanların ve sağlık personelinin bu konulara dikkat etme oranının daha yüksek olduğu bulunmuştur. Sağlık personeli olanların, akılcı ilaç kullanımı konusunda yaptıkları tüm hatalara rağmen, ortalama ilaç kullanım skorlarının normal popülasyondan anlamlı olarak yüksek çıkmış olması, verilen eğitimlerin davranış değişikliği sağlama konusunda faydalı olduğunu ve toplumun geneline uygulanması gerektiğini bir kez daha göstermiştir. Sağlığın korunması ve arttırılması için multidisipliner bir ekip çalışması uygulayan aile hekimliğinin, akılcı ilaç kullanımı konusunda bireylerin davranışlarının belirlenmesi ve tespit edilen sorunların düzeltilmesi için gerekli eğitimlerin verilmesi açısından anahtar role sahip olduğu açıktır.Anahtar Kelimeler: akılcı ilaç, tedavi uyumu, reçetesiz ilaç

Evaluation of the Patients Admitting to a University Hospital According to Principles of Rational Drug UseObjective: With the drugs gaining importance on the diagnosis and treatment of the diseases based on the latest advancements on medicine, makes it mandatory for people to behave rational on the matter of drug use. Serious medical and economic consequences of irrational drug use has been shown all around the world. In this study, we aimed to evaluate drug usage attitudes of the patients admitting to Ankara University School of Medicine Department of Family Medicine outpatient clinics. Materials and Methods: Patients between the ages 18-65, who has never been diagnosed with a psychiatric disease and admitted to Ankara University School of Medicine Department of Medicine outpatient clinics between April 1 and April 30, 2016 were asked to participate to the survey. The survey including 20 questions (6 questions about demographical characteristics and 14 questions about drug usage attitudes according to the principles of rational drug use) was applied to the persons who agreed to participate. For the questions on the issues that people pay attention about drug using, 2 points for the answer 'yes', 1 point for 'sometimes' and 0 points for 'no' was given, forming a maximum 10, minimum 0 points 'drug use score'. The collected data were analyzed by using SPSS software (Version 11.5). Chi-square test in order to compare the dependent groups, t-test for independent groups and one way Anova was used. Mann Whitney U test was used for assessing the difference between the drug use scores of the groups. Any p-value less than 0.05 was considered statistically significant. Results: 168 (%53) female and 149 (%47) male, in total of 317 people were participated to the study. The mean age of the participants was 38,5 ± 12,46. Among the participants 245 (%77,3) were employed during the study, and among these 106 (%43,2) was Health care workers, 139 (%56,8) were not. It was seen that, in the event of illness, participants mostly preferred to apply primary care facilities (%37,2) and the difference between education level groups are statistically significant, as the applying rate to the university hospitals increases with higher education levels (p=0,005). Rates of Drug use without doctors advise and advising drugs to others were higher among young adults and higher education groups. Rates of paying attention to multiple drug use and expiration date were higher in women than men (p=0,003, p=0,027). Paying attention to taking drugs before or after meal, the amount of drugs and multiple drug use were more common among young adults; and the college graduates were paying attention to all the issues in comparison to other education levels. The average score calculated for drug use was 8,53 for Health care workers, and 7,09 for other work groups; and the difference between the groups was statistically significant (p<0,001). Conclusion: In our study, it was found that the rate of drug use without consulting a doctor, which is an important part of the rational drug use, was higher among young adults, college graduates and Health care workers. The rate of using drugs with relatives and friends advice was found low; but the rate of advising drugs to others was found to be almost three times higher than the rate of taking drugs with relatives and friends' advice. Participants were mostly paying attention to matter of taking drugs before or after meal, and the least to the multiple drug use. The rate of paying attention to all matters were higher among the women, young adults, college graduates and health care workers. Despite all the mistakes they do about drug use, the higher drug use score of the Health care workers showed that the educations were beneficial on behavior change and should be applied to public. It is clear that, the family medicine which is performing a multidisciplinary team work has a key role on determination of the individuals' behaviors and providing education for correction of the errors on drug use. Key Words: rational drug, medication adherence, unprescribed medicine