Çağatay Türkçesinden Özbek Türkçesine anlam değişmeleri

Abstract

Yaşamımızın ve gelişimimizin temeli olan dil, gerek günümüzdeki varlığı gerek tarihi varlığı ve oluşumuyla bilim tarihinin her döneminde araştırma konusu olarak kendine yer bulmuştur. Toplumların kökenleri, akrabalıkları ve birbiriyle olan ilişkilerinden kültürü, inanışı hatta yaşadığı coğrafyaya kadar ipuçları ve izler barındırıp aslında bunların toplamından oluşan dil, incelendikçe varlığımıza ve benliğimize ışık tutmaya devam edecektir. Ülkemizdeki dil çalışmalarının en genç kollarından olan dil bilimi, bu kapsamda önemli bir alanı oluşturmaktadır. Dil biliminin en geniş kolu olan anlam bilimi zemininde oluşturulan bu çalışma, tarihi Çağatay Türkçesini bugünkü temsilcisi Özbek Türkçesi ile anlamsal boyutta karşılaştırıp incelemeyi amaçlar. Bu zeminde çalışma, Dr. Suat Ünlü'nün Çağatay Türkçesi Sözlüğü adlı eserini Nizamiddin Mahmud - Ertuğrul Yaman'ın Özbek Türkçesi- Türkiye Türkçesi ve Türkiye Türkçesi- Özbek Türkçesi Karşılıklar Kılavuzu adlı eseri ve Berdak Yusuf'un Türkçe-Özbekçe ve Özbekçe-Türkçe Sözlüğü adlı eseri ile karşılaştırarak oluşturulmuştur. Karşılaştırma sonucu ortak olan kelimelerin anlam alanı belirlenip anlam değişmelerine göre (anlam daralması, anlam genişlemesi, anlam iyileşmesi, anlam kötüleşmesi ve başka anlama geçiş) tasnif edilmiştir. Anlam alanı belirlenirken Emek Üşenmez'in Özbekçe - Türkçe Sözlük adlı eserinden faydalanılmıştır. Birbirini devam ettiren bu iki tarihi ve çağdaş lehçenin anlam değişmeleri ile sözcük kullanımındaki benzerlik ve farklılıklar belirlenmiştir.

As the basis of our life and our development the language always finds a place as a research subject in every period of science history with its present exist-ence, historical backgraound and formation. It we continue to shed light and us as we examine the language which lightens the origins of societies, their kinships and their interconnections, culture belief, even the geography they live and the cluster of all them. As one of the youngest branches of language studies in our country `Linguis-tics` constitues an important area in this context. This study, which is formed on the basis of the semantics of language, the widest paint of Linguistics, aims to compare Chagatay Turkish with living Uzbek Turkish in terms of their semantics. Having the study in this perspective, the investigation formed by comparing Dr. Suat Unlu's work `The Dictionary of Chagatay Turkish` with Nizamiddin Mahmud and Ertugrul Yaman's work `Uzbek Turkish-Turkey Turkish` and `Guide to Provisions of Turkey Turkish-Uzbek Turkish` and Berdak Yusuf's work `Turkish-Uzbek and Uzbek Turk-ish`. The words with same semantic qualities have been determined (interms of se-mantic restruction, semantic extension, elegation/amelioration, degenera-tion/pejoration and semantic transfer) and they have been classified accordingly. While stating the field of meaning, Emek Usenmez's work `The Dictionary Of Uz-bek Turkish` was used. The smilarity and differences in usage of the words and the semantic transfer of these two historical and contemporary dialects continuing each other have been identified.