Kanser hastalarında hastalık algısı, kişilik özellikleri ve stresle baş etme biçimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi

Abstract

Bu çalışmada kanser hastalarında hastalık algısı, kişilik özellikleri ve stresle baş çıkma tarzları arasındaki ilişki incelenmiştir. Çalışmada ilk olarak kanser hastalarının hastalık algısı ile kişilik ve stresle başaçıkma tarzları arasındaki ilişki incelenmiştir. Bunun yanında kişilik ve stresle başaçıkma tarzlarının hastalık algısını yordayıp yordamadığına bakılmıştır. Son olarak cinsiyete, eğitim seviyesine, ekonomik durumuna, kanser evresine ve uygulanan tedavi yöntemine göre hastalık algısının farklılaşıp farklılaşmadığı incelenmiştir. Araştırma var olan durumu ortaya koymayı amaçlayan betimsel bir çalışmadır.Araştırmanın çalışma grubu, 2017-2018 yılında Antalya Medical Park Hastanesi Medical Onkoloji bölümünde tedavi gören 94'ü kadın 69'i erkek 162 kanser hastasından oluşmaktadır. Araştırma da kanser hastalarının hastalık algılarını ölçmek üzere 'Hastalık Algısı Ölçeği', kişilik özelliklerini belirleyebilmek için 'Beş Faktör Kişilik Envanteri' ve stresle başa çıkma tarzlarını belirlemek için 'Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği' kullanılmıştır. Ayrıca araştırmacı tarafından katılımcılarla ilgili kişisel bilgilere ulaşabilmek `Demografik Bilgi Formu` geliştirilmiştir.Verilerin analizinde SPSS 23 programlarından yararlanılmıştır. Hastalık algısı, kişilik ve stresle başa çıkma tarzları arasındaki ilişkiyi belirleyebilmek için Pearson Momementler Korelasyon Katsayısı; kişilik ve stresle başa çıkma tarzlarının hastalık algısını yordayıp yordamadığını belirleyebilmek için Aşamalı Çoklu Regresyon Analizi kullanılmıştır. Cinsiyet, eğitim düzeyi, ekonomik durum, kanser evresi ve uygulanan tedaviye göre hastalık algısının farklılaşıp farklılaşmadığını test edebilmek için, ikili grup karşılaştırmalarında bağımsız gruplar için t-Testi; üç ve daha fazla gruptan oluşan karşılaştırmalar için ANOVA kullanılmıştır. Çoklu grup karşılaştırmalarında ortaya çıkan farkın kaynağı post hoc testlerden Tukey ile incelenmiştir. Araştırmada hata payı üst sınırı .05 olarak kabul edilmiştir.Analiz sonuçlarına göre hastalık algısının `süre (akut/döngüsel)` boyutunu dışadönüklük kişilik tipi yordarken, sonuçlar alt boyutunu pasif başa çıkma tarzları yordamaktadır. Sırasıyla pasif başa çıkma tarzları ve aktif başa çıkma tarzları `tedavi kontrolü` üzerinde önemli etkisi olan değişkenlerdir. Hastalık algısının `hastalığı anlama` boyutu üzerinde pasif başa çıkma tarzlarından sonra özdisiplin kişilik tipi değişkeninin önemli etkisi olduğu görülmektedir. Hastalık algısının `süre döngüsel` ve `duygusal temsiller` alt boyutunu açıklayan değişkenler sırasıyla pasif başa çıkma tarzları ve aktif başa çıkma tarzlarıdır. `Kişisel kontrol` üzerinde pasif başa çıkma tarzlarının önemli ekili olduğu görülmektedir. Hastalık algısının sosyo-demografik değişkenlere göre farklılaşmasına ilişkin bulgular incelendiğinde, cinsiyete göre hastalık algısı alt ölçeklerinin farklılaşmadığı bulunmuştur. Sosyo-ekonomik duruma göre hastalığı anlama alt ölçeği puanları farklılaşırken, eğitim düzeyine göre hastalığı anlama ve süre (döngüsel) alt boyutları puanları farklılaşmaktadır. Son olarak hastalık evresine göre, süre(akut/kronik) ve tedavi kontrolü, uygulanan tedaviye göre süre alt boyutları ve tedavi kontrolü puanları anlamlı bir biçimde farkılaşmaktadır.Araştırmanın sonuçları ilgili alan yazın ışığında tartışılmış ve önerilerde bulunulmuştur.

In this study, the relationship between illness perception, personality traits and coping styles in cancer patients were examined. Firstly in the study, the relationship between illness perception, and personality, and coping styles of cancer patients were examined. In addition to this, it was investigated whether personality and coping styles predicted illness perception. Finally, it was examined whether illness perception differs according to gender, education level, economic status, grade of cancer and applied treatment methods. This research is a descriptive study, which aims to reveal the existing situation.The sample of the study consisted of 162 cancer patients, out of which 94 are female and 69 are male, who were treated in the Medical Oncology Department of Antalya Medical Park Hospital in 2017-2018. In the study, 'the Illness Perception Questionnaire' was used in order to measure the illness perceptions of cancer patients, 'the Big Five Personality Inventory' was used to determine their personality traits, and 'Coping Style Scale' was used to determine their stress coping styles. In addition, 'Demographic Information Form' was developed by the researcher to gather personal information ab out the participants.SPSS 23 software was used to analyze the data. Pearson's Moment Correlation Coefficient was used to determine the relationship between illness perception, personality and coping styles, and Stepwise Multiple Regression Analysis was used to determine whether personality and stress coping styles predict illness perception. In order to test whether illness perception differs according to gender, education level, economic status, grade of cancer and applied treatment, t-test was used for independent groups in two-group comparisons; and ANOVA was used for comparisons of three and more groups. The source of the difference emerging in multiple group comparisons was examined by the Tukey test, which is one of the post hoc tests. The maximum margin of error was chosen as .05.According to the results of the analysis, the `timeline (acute/circular)` dimension of the illness perception was predicted by the extrovert personality type, while the consequences sub-dimension was predicted by passive coping styles. Passive coping styles and active coping styles, in this order, were two of the most important variables that have significant effects on `treatment control`. After passive coping styles, the conscientiousness personality type variable had the most significant effect on the `illness coherence` dimension of the illness perception. The variables that predict the `timeline (circular)` and `emotional representations` of the illness perception sub-dimensions are passive coping styles, and secondly, active coping styles. It is seen that passive coping styles have a significant effect on `personal control`. When the factors related to whether illness perception differs according to socio-demographic were examined, no meaningful differs illness perception sub-dimensions according to gender was found. While the sub-scale scores for illness coherence differ based on socio-economic status; sub-scale scores for illness coherence and duration (circular) vary according to education levels. Lastly, scores for timeline (acute/chronic) and treatment control differ based on the grade of the disease and scores for treatment control and timeline (circular, acut/chronic) differ meaningful based on the applied to treatment.The results of the study were discussed in light of the literature and suggestions were made.