Görgü (Yeşilyurt-Malatya) Pb-Zn yatakları ve çevresindeki metallerin bitkilere yansımaları

Abstract

İnceleme alanı Malatya ilinin yaklaşık 20 km batısında yer almaktadır. Çalışma alanının güneyinde Görgü Pb-Zn yatağı yer almaktadır. Bu yatak Permo-Karbonifer yaşlı Malatya Metamorfitleri içerisinde yer almaktadır ve karbonatlı ve sülfürlü Pb-Zn cevherleşmeleri içermektedir. Yatağın başlıca cevher mineralleri simitsonit, zinkit, hidrozinkit, anglezit-serisit, sfalerit, galen, pirit, markazit ve limonittir. Hem bu yatak çevresinde hem de topografik olarak daha alt seviyelerinde 112 adet toprak ve 23 adet farklı bitki örneği alınmıştır.Pb-Zn yatağı yakın çevresinde toprak örnekleri yüksek Ag, As, Cd, Cu, Pb, Zn konsantrasyonu (anomali) sunmaktadır. Ayrıca Görgü köyünün doğusunda, Kurşunlu Dere civarında ve Görgü Köyü'nün doğusunda toprakta bu elementler zenginleşmektedir. Bu elementlerin dağılım şekilleri birbirlerine çok benzemektedir.Cu hariç, yukarıda sayılan elementler, kayısının (Prunus Armeniaca) dal, yaprak ve meyvesinde de topraktaki dağılımla uyumlu bir dağılım şekli sunmaktadırlar. Alıç (Crataegus monogyna) dalı - toprak arasında ve alıç yaprağı - toprak arasında Zn, Pb, As, Au, Cd, Hg, Ag ve Se elementleri için, farklı katsayı değerlerinde de olsa, pozitif korelasyon gözlenmektedir. Sütleğen (Euphorbia macroclada) kökü ile toprak arasında da birçok element için (Zn, Ag, Mn, Cu, Se, Pb) benzer bir ilişki bulunmaktadır. Aynı durum Peynirmayası (Cruciata taurica) dalında Ag, As, Pb ve Zn için de gözlenmektedir.Yukarıda belirtilen elementler için sayılan bitkilerin yanında, çalışma alanında incelenen bitkilerin çoğu, kirlilikten etkilenmemiş alanlarda yetişen bitkilerin değişik katlarında Ag, Ba, Cd, Pb, Zn içermektedirler. Bu elementlerin topraktaki miktarları ile çoğu bitkilerin element içerikleri arasında iyi derecede pozitif korelasyon bulunmaktadır. Dolayısıyla, aynı zamanda bölgedeki cevherleşmenin ana bileşenlerinden olan, bu elementler belirtgen (indikatör) element olarak kullanılabilirler. Ancak bölgede bu bitkiler arasında Ag, Ba, Cd, Pb, Zn için hiperakümülatör özelliğe sahip bitki bulunmamaktadır.Normal gelincik'in (Glacium acutidentatum) kök ve yaprağındaki bazı element (Ag, Zn, Pb, Cd, Pd) içerikleri, anormal gelincik'in kök ve yaprağındaki aynı elementlere göre 2-3 kat fazladır.Hem topraktaki, hem de bitkilerdeki element dağılımlarında, cevherleşme kaynaklı ikincil anomali kirliliğinin etkisi çok baskın olduğundan, gerek inceleme alanı içerisinde geçen karayolu çevresinde ve gerekse gübreleme dolayısıyla, bölgede ortaya çıkması olası kirliliğin belirtileri izlenememektedir.

The studied area is situated in 20 km West of Malatya township. Görgü Pb-Zn deposits are located in the South of the study area and placed in Permo-Carboniferous Malatya Metamorphites. They are composed of carbonate and sulphide ore minerals; smithsonite, zincite, hydrozinkite, anglesite ? sericite, sphalerite, galena, pyrite, marcasite and limonite. 112 soil samples and 23 plant of different species samples were collected from both surroundings of the deposit and lower elevated levels towards the North of the deposit.The soils around the deposit contain elevated values (anomaly) of Ag, As, Cd, Cu, Pb and Zn. The same elements are enriched along the Kurşunlu Dere (stream) on the lownlands, East of Görgü village. The distribution patterns of all these elements are similar.All of these elements except Cu, show similar distribution modes in the shoots, leaves and fruits of the Apricots (Prunus Armeniaca) of the study area. Zn, Pb, As, Au, Cd, Hg, Ag and Se elements show varied positive correlations between Azarole (Crataegus monogyna) shoots ? soils and Azarole leaves ? soils pairs. Similar relationships are present between Spurge (Euphorbia macroclada) roots and soils for Zn, Ag, Mn, Cu, Se, Pb. The same relationships are present for Ag, As, Pb and Zn between Cheese Ferment (Cruciata taurica) shoots and soils.Apart from above given plants the most of the studied plants contain many times higher Ag, Ba, Cd, Pb and Zn contents than the plants grown in incontaminated areas. The soil contents of these elements show positive correlations with those of plants. Therefore, these plants can be used as geochemical tools for exploration. However, none of the studied plants have ?hyperaccumulator plant? capacity for Ag, Ba, Cd and Zn.Ordinary Poppy (Glacium acutidentatum) bears 2-3 times higher Ag, Zn, Pb, Cd, Pd contents than the Poppy with extraordinary anatomy.The high metal contents of plants and soils are originated from the contamination caused by secondary anomaly dispersion from the ore deposits. Traces of contaminations caused by road traffic and agricultural activites were not detected.