Divan şiirinde İslam dini dışındaki diğer dinlerle ilgili mefhumlar

Abstract

ÖZET Dîvân Şiiri'ne göz atıldığında; temele kaynağının İslâm kültür ve inanç yapısı olduğu görülür. Bunun yanında, Hristiyanlık, Yahudilik gibi ilâhî dînler yanında beşerî dînlere ait mefhumlara sıkça rastlamak mümkündür. Çalışmamız, Dîvân Şiiri'nde İslâm dîni dışında yer alan dînlerin literatüründe geçen mefhumlar, bu mefhumların ele alınış şekli; sözü geçen kavramların, şâirin iç dünyasında aldığı şekilleri kapsamaktadır. Çalışmada; biri yazma, sekizi matbu ve yirmi dördü üzerinde çalışma yapılmış dîvânların taranmasıyla elde edilen beyitler değerlendirilmiştir. İncelenen dîvânlar: 14. Yüzyıldan; Seyyid Nesîmî, Kadı Burhaneddîn. 15. Yüzyıldan; Adlî (H.Bayezıd), Cem Sultan, Şeyhî, Ahmed Paşa, Necati Beg. 16. Yüzyıldan; Fuzûlî, Bakî, Muhibbî (Kanunî Sultan Süleyman), Hayretî, Hayalî, Yahya Bey, Usûlî, Helâkî, Zatî, Nev'î. 17. Yüzyıldan; Nef î, Nâ'ilî, Fehîm-i Kadîm, Cevrî, Mezâkî, Nedîm-i Kadîm. 18. Yüzyıldan; Nedîm, Şeyh Gâlib, Neylî, Koca Râgıb Paşa, Enderunlu Fâzıl, Esrar Dede, Enis Dede, Fıtnat Hanım, Leylâ Hanım, Sümbülzâde Vehbî gibi değişik dönemlere mensup şairlere aittir. Dîvân şâirleri, İslâm dîni dışındaki dînlere ait kavramları; birer mazmun, tarihî olaylara veya önemli kişilere telmih; tasavvufî heyecanlan ve sevgilinin güzelliğini ifade ederken birer hayal unsuru oluşturmak; kimi beyitlerde de şâir, kendi sanatını veya döneminde yaşayan devlet büyüklerini övmek için kullanmıştır. Çalışma sonucunda, Dîvân şâirinin kültür zenginliğini, kendi sanatına güvenini, kültür mirasının geçmişten geleceğe taşınmasındaki rolünü; hepsinden önemlisi, farklı anlayış ve inançlara gösterdiği hoşgörüyü müşahade ettik.

SUMMARY When we glance through the Dîvân Poetm, it is seen that, its basic source is İslâm Culture and faith structure. On the other hand, beside the divine religions such as Christianity, Jewish, it is often posible to meet with the concepts that is in the literature of the religion that is out of İslâm, the manner of investigation of concept; the form of those concepts in the poets own world. İn this study, couplets that are obtained by searching a written book, eight printed book and worked on twentyfour `Dîvân`, The investigated divans are belong to poets which have various class and understandings are in the fourteenth century, Seyyid Nesîmî, Kadı Burhaneddîn; in the fifteenth century, Adlî (HBayezıd), Cem Sultan, Şeyhî, Ahmed Paşa, Necati Beg; in the sixteenth century, Fuzûlî, Bakî, Muhibbî (Kanunî Sultan Süleyman), Hayreti, Hayalî, Yahya Bey, Usûlî, Helâkî, Zatî, Nevî; in the seventeenth century, Nef î, Nâ'ilî, Fehîm-i Kadîm, Cevrî, Mezâkî, Nedîm-i Kadîm; in the eighteenth century, Nedîm, Şeyh Gâlib, Neylî, Koca Râgıb Paşa, Enderunlu Fâzıl, Esrar Dede, Enis Dede, Fıtnat Hanım, Leylâ Hanım, Sûmbülzâde Vehbî. Dîvân Poets had used as referance the consepts which belongs to religion that out of İslâm to remind the historical events and persons; when he was determining sufistig enfusiasm and beauties which belongs his lover he had used them in order to form an imagine element. İn some couplets poet needs to praise his own art or goverment men who lived in his period of time for this aim he profits from consepts the thinks that are superiority symbol. At the end of the study, we notice the culture wealth of the Dîvân Poet, the influance of the power of poets imagination, the act of getting culture inheritance from past to future, the mast important of them is, its tolerance to different understandings and faiths.