Sha-t`o Türklerinin siyasi ve kültürel tarihi

Abstract

Tarihte kendilerine oldukça büyük isim yapmış olan Sha-t'o' lar (Cha-t'o) hakkında yeterli çalışma bulunmamaktadır.Sha- t'o'lar, Batı Gök-Türk ülkesinde doğan boylardan biridir. Batı Gök-Türk Devleti 630 yılında Tung Yabgu'nun ölümü üzerine iç karışıklığa sürüklenmiştir. İşte bu esnada Sha-t'o'lar Tanrı Dağları havalisinde Wu-sun'ların eski topraklarına hüküm sürüyorlardı. 630'lardan sonra bir kısım Ch'u-yüeh boyları Batı Gök-Türk Kağanlarından Aşina Mi-che'nin peşinde Çin'e gelirler. Bir kısmı ise Batı Türkleri içinde az çok güçlenen İ-pi Tulu Kağan ve Aşına Ho-lu yönetiminde kalırlar. Bu bir kısım Sha-t'o, T'ang hanedanına isyan ederek Ho-lu'ya destek verirler ancak yenilerek T'ang hizmetine girerler ve 659'dan sonra Sha-t'o'lar, T'ang hanedanının diğer Türk boylarına karşı savaşkan öncü birliği olurlar.712 Senesinden sonra bağımsızlaşan Sha-t'o'lar, T'ang etkisinden çıkarak Tibet hizmetine girerler. Sha-t'o'lar 808 senesinde Tibetlilerle araları bozulduğundan, Ötüken bölgesine kaçmışlar, ancak orada da fazla kalamayarak Çin'e sığınmışlardır. Çinli kumandanlar bunları kuzey hudutlarını korumakla görevlendirerek, Ordos'un kuzeyinde Ling-Chou civarına Yen-Chou'ya yerleştirmişlerdir. Zamanla bir kısmı Alaşan Dağlarının batısına giden Sha-t'o'ların asıl büyük kısmı ise Ordos'un kuzey doğusuna doğru kaymışlardır.874'ten itibaren ardı ardına gelen sarsıcı isyan dalgalarında, Sha-t'o'lar, T'ang Hanedanına hizmet etmişler ve yaptıkları hizmetlerle onun 907 senesine kadar yaşamasını sağlamışlardır. Ancak 907 senesinde eski isyancılardan Chu-wen, T'ang Hanedanını yıkıp Sonraki Liang Hanedanını kurunca Sha-t'o'lar mücadeleye girişmişler ve başarılı olarak 923'ten 951 arasında Çin'de Sonraki T'ang, Sonraki Ch'in, Sonraki Han Sülaleleri ile 951-979 arasında hüküm süren Kuzey Han (Pei-Han) Krallığını kurmuşlardır.Özellikle Kitanlar ile olan mücadeleler siyasi tarihimizin esasını oluşurmuş ve çalışmamızda Sha-t'o'ların 979'a kadar olan siyasi tarihleri ayrıntısıyla ele alınmış, önemleri tespit edilip ortaya konulmuştur. Kurdukları sülaleler çağında Sha-t'o'lar kültürlerini Çin'de yaşatmaya devam ettirmişlerdir. Türk Kültürünün Çin Kültürü üzerindeki etkisi ortaya konulmuştur ki bunlar, askeri-siyasi teşkilat ve kültürel bahisler halinde, ayrıntısıyla incelenerek, çalışmamızda yerini almıştır.Anahtar Kelimeler: Sha-t'o, T'ang, Çin, Tibet, Kitan, Hanedan, Teşkilat, Kültür.

There?s not enough investigation for Sha-t?o?s who have made a significant name for themselves.Sha-t?o?s are one of the clans that was born in West Gök-Türk country. The death of Tung Yabgu created a tumult in West Gök-Türk country, in year 630. During that tumult, Sha-t?o?s were prevaling around Tanrı Mountains, which was Wu-sun?s old country. After 630, some of Ch?u-yüeh clans came China folloving Aşina Mi-che, who was one of kagan?s of West Gök-Türk. Be side that some of them stayed with Aşına Ho-lu and İ-pi Tulu Kağan who was getting stronger. This port of Sha-t?o?s rebelled against T?ang Dynasty and supported Ho-lu but they were defeated so they commended by T?ang Dynasty. After 659, Sha-t?o?s became vanguard combative unit against Turkish clans.Sha-t?o?s refused to be commended by T?ang Dynasty and took their independence back after 712 and accepted by Tibetian authority. İn 808, Sha-t?o?s broke up with Tibetians and they escaped to Ötüken area but they couldn?t stay there, so they took shelter in China. Chinese comanders put them in Yen-chou, around Ling-chou on North Ordos and charged them to defend Chinese borders. As time went by, some part of the Sha-t?o?s went to western Alaşan Mountains, but most part of them went to Ordos?s northeast.From 874, Sha-t?o?s served to T?ang Dynasty during contiunal rebellians and provided them longer lives until 907. But in that year, an old rebellious, Chu-wen destroyed T?ang Dynasty and established Later Liang Dynasty. This reason caused the struggle between Sha-t?o?s and Chu-wen. Finally, Sha-t?o?s won that struggle and established Later T?ang, Later Chin, Later Han Dynasty between 923 and 951.Especially struggles with Kitan?s mainly shaped our political history and in this study, the political history of Sha-t?o?s until 979 had been detailed carefully. At the age of their whole family, Sha-t?o?s sustained their cultures in China. Also the effect of Turkish culture on Chinese culture had been detailed in the military, political organizations and cultural topics with in this study.Keywords: Sha-t?o, T?ang, China, Tibet, Kitan, Dynasty, Organization, Culture.