Antalya`da depolanmış ürün ve materyalde zararlı böcek ve akar türleri.Yayılışları ve habitatları üzerine araştırmalar.

Abstract

2. LİTERATÜR ÖZETLERİ HINTON (1945), depolanmış ürünlerde bulunan coleopterler üzerine yaptığı çalışmada, depolanan ürünlere saldıran böceKler içinde en fazla ve en önemli türleri içeren takımın Coleoptera olduğunu bildirmiş; ayrıca 12 familya'ya ait 100 türün teşhi s [anahtarlarını yermiş; bunlardan 75' ini tam olarak tanımlamış geriye kalan 25*inin ise sadece teşhis anahtarı nda j bel 1 rtmi şti r. HINTON ve CORBET (1955), depolanmış ürünlerde bulunan zararlılara ait 11 takımın ve bu takımlara bağlı önemli familyaların tanımını; familya, cins ve tür teşhis anahtarlarını vermişlerdir. ÖZER (1957), 1954-1955 yılları arasında Türkiye'de depo, ambar,fabri ka ve silolarda çeşitli tahıl daneleri, un ve ürünleri ile kuru meyve ve tütünlerde önemli zarar yapan böcek türlerinin morfolojileri, kısa biyolojileri ve yayılışları üzerine yaptığı araştırmada, Türkiye'nin çeşitli bölgelerinde 48 ilde çeşitli tarımsal ürünlerde zarar yapan Lepidoptera takımına bağlı 7 tür ile Coleoptera takımına bağlı 14 tür bildirmiştir. ESİN (1962), ambarlanan gıda maddelerine arız olan ı önemli böceklerin teşhis anahtarlarını verdiği çalışmasında Curcul ionidae familyasına bağlı türlerin bitkilerin ince sürgünlerine, kabuklara, köklere, yaprak ve tomurcuklara arız olmakla beraber 30 kadar türün de depo edilen gıda maddelerinde tespit edildiğini, Nitidulidae familyasına mensup bir kısım türlerin fermantasyon geçirmiş meyvelerde gıdalandığı m diğer bazı türlerin de çiçeklerde ve mantarlarda yaşadığını, Silvanidae familyasına mensup 15 kadar türün de depolarda tespit edildiğini bildirmiştir. Esin bıi çalışmasında Curcul ionidae, Nitidulide ve Silvanidae familyasına bağlı türlerin teşhis anahtarlarını vermiştir. ÖZER (1962), 1956-1962 yılları arasında Türkiye'debaşlıca tahıl taneleri, un ürünleri, hayvansal maddelerde ilk defa zararı görülen böcek türleri ile yayılışları üzerinde çalışmalarda bulunmuştur. Tarım Bakanlığı ile Toprak Mahsûlleri Ofisi Genel Müdürlüğü depo, ambar ve silolarından alınan bulaşık ürünlerden ye memleketin çeşitli bölgelerine yaptığı geziler esnasında elde ettiği böcek örneklerini Bitki Koruma Kürsüsü Laboratuvarl ar ı nda kültüre almıştır. Türkiye'nin çeşitli bölgelerine ait, çok çeşitli ürünler üzerinde yaptığı çalışmalarda Coleptera ve Lepidoptera takımlarına ait bir çok familya'ya bağlı 33 tür bildirmiştir. j ERGÜL ve ARK. (1972) Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde tahıl ve ürünleri ile bakliyat ambar zararlılarının yayılışı ve zararı üzerinde yaptıkları çalışmalarda; zarar oranlarının, depo yerinin özelliğine, depoda bulunan ürünün çeşidine, muhafaza müddetine ve depolama yapılan bölgenin çevre şartlarına bağlı kaldığını; diğer zararlılarda olduğu gibi ambar zararlılarının da yayılış ve çoğalışlarına tesir eden çeşitli faktörlerin memleketimizin de bir çok bölgelerinde büyük farklılıklar gösterdiğini bildirmektedirler. Yapılan araştırmada, 11 il tetkike tabii tutulmuş olup bu illerde toplam 491 ambar kontrol edilmiştir. Sörveye tabii tutulan illerde tespit edilen böcekler ve kontrol edilen ambarların bu böceklerle bulaşma nispetleri; Si tophi lus granarius (L.) (%9.5), Tribol i um spp. (%4.9), Oryzaephi 1 us surinamensi s (L.) (%3.2), Trogoderma granarium E. (%0.5), Attagenus spp. (%1.3)j_ Ephestia kûhniel la Zeller (%0.9) Trogoderma spp. (%1), Plodia interpunctel la Hb. (%2) ve baklagillerde Bruchus spp. (%1.1) olup muayene edilen ambarlarda bulaşma nispeti %21 olarak bulunmuştur; Muayeneye tabii tutulan 11 un fabrikası ile 15 un değirmeninde tespit edilen zararlılar S. granarius. Tribol i um spp, O. surinamensi s, Attagenus spp. ve Trogoderma spp.* di r. Un fabrikalarında bulaşma nispetinin %100, Un değirmenlerinde %95 olduğunu, muayenesi yapılan 491 ambarın %13.4'ü az bulaşık, %2.1'ini ise çok bulaşık olarak bildirmişlerdir. ÖZER (1974), Çukurova'da önemli ambar zararlılarınıntanımlanması ve mücadelesi ile ilgili yaptığı çalışmada E. kühniel la. P. i nterpunctella. Si totraga cerealella Oliv., Ş^_ granarius, S. oryzae L., S_î_ zeamais Motsch., tribol i um conf usum Duv., T/_ castaneum. T. destructor, O. surrinamensis, Çn_ mercator Fauv., Laemophloeus mini t us Ol., R_j. dominica., T/_ granarium. Tenebroides mauri tanicus L., Lasioderma serricorne F., Stegobium pani ceum L., Acanthocel ides obtectus Say., Blatta germeni ca Linn., PeMplenata amer i cana L. ve B. orientalis L. isimli böcekleri bildirmiştir. COLLIER (1981), depolanmış ürünlerde zararlı böcek ve akarların ekstrakte edilmeleri, larya ve ergin böceklere ait familya, cins ve tür teşhis anahtarları; depolanmış ürünlerde zararlı akarların teşhis anahtarları ile bu böcek ve akarların doğal düşmanları hakkında bilgi vermiştir. i ÖZAR ve YÜCEL (1982), Güneydoğu Anadolu bölgesinde ambarlanan tahıl zararlıları üzerinde yaptıkları sörvey çalışmalarında, Güneydoğu Anadolu Bölgesi özel koşullarında ürünün sağlıklı bir biçimde ambarlandığını ve ambarlanma süresini nitelik ve nicelik yönünden değer kayıplarına uğramadan geçirdiğini söylemenin olası olmadığını, bu kayıpların önemli bir bö)ümûnün tahıl ambar böceklerinden ileri geldiğini bildirmektedirler. Güneydoğu Anadolu bölgesindeki tahıl ambarlarında saptanan populasyonda türlerin dağılım oranlarını T. granarium %36.5, S. granarius %22.6, j Tribol i um spp %20.7, O^ surinamensis %7.1, A_^ piceus %6. 9, Anthrenus yerbasci (L.), %2.2, Cryptolestes spp. %1.2, psocidler %0.8, R.İ. dominica %0.6, Latheticus oryzae Water house %0.5, E_i_ kûhniella %0.3, Scenopinus spp. ve T. mauri tanicus %0.2, P^_ interpunctel la %û. 1, Permestes spp. %0.06 olarak bildirmişlerdir. DÖRTBUDAK ve AYDIN (1984), Orta Anadolu bölgesinde ambarlarda saklanan buğdayda zararlı olan ambar böceklerinin değişik ambarlanma süreleri içinde neden olduğu ürün kayıplarının araştırılması üzerine yaptığı çalışmada; ilk yıl ambarlanan buğdayda ambarlama sürelerine bağlı olarak böceklerden ötürü oluşankayıpları incelemiş, yaptığı çalışmada Ş_^ granarius. O. surinamensis. T. conf usum ve E. j kûhniel la' yi saptamışlardır, ülkemizde ambarlanmış tahılın nitelik ve nicelik yönünden bir takım kayıplara uğradığım, bu kayıpları oluşturan etkenlerin başında da zararlı böceklerin geldiğini bildirmişlerdir. prta Anadolu bölgesinde zaman zaman yapılan sörveylerde toplanan örnekler üzerindeki incelemelere göre böceklerden ötürü %10-15'e varan kayıpların saptandığını bildirmişlerdir. K.RANTZ (1986), depolanmış tahıl ve diğer depolanmış ürünleri, üzerine bulaşan funguslar veya ürünün kendisi üzerinde beslenen çeşitli tipdeki akarların bulaştırdığını; depo türlerinin beyaz veya kahverengi- beyaz renkte olup genellikle yavaş hareket eden kese şeklinde akarlar olduklarını; kel i seral ar ı m n kör ve dişli olduğunu, besin maddesini oymak ve kazmak için kullandığım; tahıllarda bulanan akarların tohum dokusu üzerinde beslendiğini ve endosperm içinde dahi hareket edebildiklerini; kuru meyve, ıhlamur tohumu, depo yumruları ve soğanları aynı zamanda zarar ile karşı karşıya bıraktıklarını, genel depo türlerinin akar familyalarından Acaridae ve Glycyphagidae de bulunduğunu bildirmektedir. OLIVERIA ve ARK. (1990), 1989'da Ocak-Mart aylarında Brezilya'da dokuz yerdeki depolanmış pirinçlerden toplanmış olan depolanmış ürün böceklerinin 10 türünün tanımlanmasını tablo halinde göstermiş, en sıktan seyreğe doğru bunları, R. dominica, O. surinamensi s. C. ferrugineus, S. oryzae, E. Kûhniel la, Corcyra cephalonica (Stainton), T/_ castaneum. Pyral is f arinal is (L.), S. cerealel la ve diğerleri olarak bi İdi rmi şti r L. ÖZAR ve ARK. (1986), İzmir ilinde ambarlanmış ürünlerde bulunan akarlar üzerinde yaptıkları ön çalışmada; 1983-1985 yıllarında izmirin Menemen, ödemiş, Bergama, Urla ve Merkez ilçelerinde depolanan birimlerde yapılan gözlem ve örneklemeler sonucu, bu birimlerin %50 oranında bulaşık olduğunu bulmuşlardır. Bulaşma oranları kuru meyvede %53.3, tahılda %50, unda %8Û olmuş baklagıl ve kuru tütünlerde akara rastlanmamıştır. Bulaşık kurumeyve örneklerinin önemli bölümünde Carpoglyphus lactis L., Tvrophagus putrescentiae (Schrank) akar türleri bulunmuştur. Un ve hububatta ise Dermatophagoi des f arinae Huges'in hakim olduğunu gözlemişlerdir. I AYDIN ve SORAN (1987), Trakya bölgesindeki TMO depolan ile un fabrikaları bir yıl sûre ile dolaşarak bölgedeki zararlılar ve yoğunluklarını tespit etmişlerdir. Çalışmalar sırasında bölgede 21 zararlı böcek tespit edilmiş; bunlardan Tribol ium spp.. Si tophi lus spp., R. dominica, O. surinamensis, Cryptolestes spp. ve E^ kuhniel la' m n yoğunluk ve zarar olarak ilk beş sırada saptandığını bildirmişlerdir. ÖZER ve ARK. (1987), tarafından izmir ili ve i çevresinde yürütülen bir araştırma ile toplanan 1755 örnek Berlese Hunileri yardımı ile extrakte edilmiş, yapılan preparatlardan akarların tanımı yapılmış ve 13 tür saptanmıştır. Saptanan en yaygın türleri ise Acarus si ro L., J_^ putrescentiae _,_ Lepidoglyphus destructor (Schrank) olarak bildirmişlerdir. ÖZGÜR (1987), depolanmış ürün zararlısı Coleoptera ve Lepidoptera'ya bağlı ergin ve larvaların familya teşhis anahtarları ile cins ve tür anahtarlarını; Bruchidae familyasına bağlı türlerin teşhis anahtarlarını bildirmiştir. j YÜCEL (1988), Güneydoğu Anadolu bölgesindeki un fabrikaları ve un deği rmenler indeki zararlıları ve zarar durumlarını belirlemek amacıyla 1984 ve 1985 yıllarında Adıyaman, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Malatya, Şanlıurfa ve Van illerinde 18 adet un fabrikası ve 23 adet un değirmeni olmak üzere toplam 41 işletmede çalışma yapmıştır. Mart, Nisan, Haziran ve Eylül aylarında yapılan çalışmalarla bölgede incelenen fabrika ve un değirmenlerinin tamamının bulaşık olduğunu! bi İdi rmişti r. Çalışmada elde edilen sonuçlara göre bölgedeki fabrika ve un değirmenlerinde en yaygın ve zararlı tür T/ conf usum' dur. Bu türün, çalışma kapsamına alınmış bütün isletmelerde saptandığım ve toplam populasyon içindeki payı ise %95.3 olarak bulunduğunu bildirmiştir. Yapılançalışmada bulunan diğer önemli türleri JE^ Kühniel la, Latheticus oryzae Waterhouse, S. granarius, R. dominica. Attagenus sp, O. surinamensi s. T. mauri tanicus ve A^ siro olarak bildirmiştir. ] BUCHI (1989), depolanmış ürün zararlılarının tür bileşimini 1987-1988 yıllarında isviçre'deki tahıl depoları ve değirmenlerinde çalışmiştır. En önemli zararlının S. oryzae olduğunu; bunu önemli olarak Cryptolestes spp.. O. surinamensi s ve Ş^_ granarius 'un takip ettiğini; en baskın olarak Ş^ granarius görülmekte ise de Ş^ oryzae'nin daha baskın olduğunu; akarlar ve psocidlerin de önemli olduğunu bildirmiştir. TABASUM ve AHMAD (1989), depolama ve ürünleri koruma sürecinde besin tane! er i ndeki zararlı nem, sıcaklık, fungus (6 tür), böcekler (14 tür), kemirgenler, kuşlar, deponun yapısı, havalandırma ve fumigasyon üzerine bilgiler vermiştir. AHMAD ve ARK. (1990), R^ dominica. T. granarium. T. castaneum ve Ş_^ oryzae'nin populasyon yoğunluğu ve onlar tarafından getirilmiş tane zararı ve kaybını Pakistan'ın Karachi kentindeki depolarda, depolanmış buğdaylarda aylık aralıklarla göstermişlerdir. Tür kompozisyonu ile tane zararı ve kaybı arasında yüksek derecede bir ilişki olduğunu, etken analizlerinin gösterdiğini; bu sonuçların üstüne tane zararı için matematiksel olarak bir model geliştirildiğini bildirmişlerdir. JANSSENS ve CLERCQ (1990), Belci kal da depolanmış kakaolarda 1987-1989 yılları boyunca arthropodl arı belirlemek için örnekleme yapmışlardır. Bulunmuş olan arthropodlan dört gruba ayırmışlardır; birinci grubu kakao tanelerine saldıran başlıca zararlılar Ephesti a - cautel 1 a, Araecerus f asciculatus ve L^ şerri corne 'yi içerdiğini; ikinci grubu fungal gelişenler üzerinde beslenen ya da komşu tahıl depolarındaki ikinci derecede i zararlı Ahesverus advena De Geer ve Ok. surri namensi s, T. castaneum, Cryptolestes sp. ve Carpophi lus sp. ' yi içerdiğini; üçüncü grubu predator ve parazi toi d' 1 er i n ve dördüncü grubun yanlızca kötü şartlardaki türler olduğunubildirmişlerdir. MERGEN ve ÇA?ATAY (1990), Bruchus türleri üzerine yaptığı sistematik çalışmasında Bruchus hamatus Mili., B. lentis Fröl., _B_-_ pi sorum L., B^_ emardinatus All., B. viciae Ol iv., B^ aff iniş Fröl. ve B^ jruf imanus Bohem isimli türlerin yayılışım ve vücutlarının kısaca tanımlanmasını teşhis anahtarıyla birlikte vermiş; aynı zamanda çok önemli taksonomik karekterleri içeren erkek genital organlarını şekillerle belirtmişlerdir, özellikle 24 türün farklı yazarlar tarafından Türkiye'de kaydedildiğini ve ekonomik öneme sahip bir kaç türünün bazı yazarlar tarafından biyolojileri, konukçu bitkileri, popülasyon dinamikleri ve kontrolleri üzerinde çalıştıklarını bildirmişlerdir. I YAMASHITA ve ARK. (1990), değirmen ve mandı rai ardaki depolanmış ürünlere saldıran Col eopter ler in tür bileşimi 1981 yılında Okayama ilindeki dört yerleşim yerinde sörvey çalışması şeklinde yapıldığını; toplam 24 türün, ilk olarak çekirdek ve tohumla beslenenler (3 tür), yerdeki tahıl taneleriyle beslenenler (6 tür) ve zayıf koşullardaki maddelerle beslenenler (15 tür) olarak sim f landı rı Idığını ; aylık ortalama sıcaklığın 10 `C'den aşağıda hissedildiği kasım ayında toplanan türlerin sayısında azalma olduğunu; çiftliklerin zayıf koşullardaki * maddeler üzerinde beslenenler olarak karekterize edilirken, deği rmenl erdeki faunada ilk olarak çekirdek ve tohumlar ile beslenenler olarak karekterize edildiğini bildirmektedirler. i IQBAL ve IRSHAD (1989), Pakistan'daki depolanmış kuru meyvelerde bulunan 13 zararlı böceğin biyolojisi, doğal düşmanları, yaşam çemberleri ve kontrolleri üzerine kısa notlar vermişlerdir.