Mekanın [biyo]politikası: Yaşamın teşebbüsleştirilmesinde mekanın rolü

Abstract

Mekân ve biyopolitika ilişkisine odaklanan bu çalışmanın motivasyonu: 'insan' ve 'insan olmayan' varlıkların teşebbüsleştirilmesinde mekânın rolünü görünür kılmak ve kuramsal açıdan tartışmaya açmaktır. Bu doğrultuda, öncelikle yaşamın kaynağı olan üretken kuvvetleri kontrol eden, bastıran ve yönlendiren politikaların izi sürülmektedir. 'Oluş' ve 'kontrol' parantezlerinde yürütülen bu soruşturma, kuramsal altyapısını 'yaşamın kontrolü ve yeniden üretimi'ne dair tüm süreçler hakkında tartışma zemini sunan 'biyopolitika' kavramı aracılığıyla kurmaktadır. Biyopolitika tartışmaları Foucault ekseninde 'insanın ekonomikleştirilmesi' (homo economicus); Haraway ekseninde 'teşebbüsleştirilmiş doğa (nature enterprised-up)' söylemleri etrafında bedenleşirken bu iki kavram çifti tüm varlıkları kapsayacak şekilde 'yaşamın teşebbüsleştirilmesi' olarak adlandırılmıştır. Araştırmalar sonucunda biyopolitik yönetimselliğin temel bileşenleri 'fiziki/epistemolojik konumlandırma' ve 'performans' olarak belirlenmiştir. Tartışmanın mimarlık alanına tercümesi 'performans-program' eşleniğinde gerçekleşmektedir. Biyoiktidarın işleyişini belirleyen 'performans biçimleri' ile mekânın işleyişini (diyagram) belirleyen 'program' arasındaki ilişki çeşitli örnekler aracılığıyla açımlanmaktadır. Yapılan incelemelerde varlıkların 'performans'larını belirleyen üç majör 'program' ortaya çıkmıştır. Bunlar 'koşullama', 'imal etme' ve 'teşhir etme'dir. İnsan ve insan olmayanın kontrol edilerek yeniden üretilmesinde etkin olan bu üç program üç 'analojik model' aracılığıyla incelenmektedir: Bunlar 'laboratuvar', 'fabrika' ve 'müze'dir. Bu üç model aracılığıyla, insanın performatif bir özne olarak konumlandırıldığı ve edimlerinin koşullandığı mekânlar ile; insan olmayanın performatif bir nesne olarak konumlandırıldığı, imal edildiği ve teşhir edildiği mekânlar arasındaki bağlantılar çözümlenmektedir. Tezin bu araştırma sahasından elde edilen bulgulara göre varlıklar 'koşullandıkça' mekân laboratuvarlaşmakta; varlıklar 'imal edildikçe' mekân fabrikalaşmakta; varlıklar 'teşhir edildikçe' mekân müzeleşmektedir. Çalışmanın nihayetinde mekânın üç temel biyopolitik özelliği olan 'laboratuvarlaşma', 'fabrikalaşma' ve 'müzeleşme'ye direnen, türler/cinsler/sınıflar arasında inşa edilmiş sınırlarla didişen bir mekân kültürünün olanakları üzerine ipuçları verilmektedir.

The motivation of this dissertation, which focuses on the relationship between space and biopolitics, is to unveil the role of space in the enterprising-up of 'human' and 'non-human' beings by opening a discussion from a theoretical perspective. In this regard, policies which control, suppress and direct the active powers that are the primary the source of life, are pursued. This inquiry, conducted within the brackets of 'becoming' and 'control,' builds its theoretical background through the concept of 'biopolitics' which provides a basis for an interrogation on all the processes of 'control, orientation, and reproduction of life.' While the discussion on biopolitics is embodied around the discourses of `homo economicus` along the Foucault axis and that of `nature enterprised-up` along the Haraway axis, these two concepts are named as 'enterprising-up of life' to encompass all beings. In consequence of the reviews, the fundamental components of biopolitical governmentality were determined as 'physical/epistemological positioning' and 'performance.' The translation of the discussion into the field of architecture emerge through in the correlation of 'performance' and 'program.' The relationship between the 'forms of performance' that determine the functioning of biopower, and the 'program' that determines the functioning of a space (diagram), is revealed through various instances. Thus, the investigation revealed three major 'programs' that determine the 'forms of performance' of beings. These are 'conditioning,' 'manufacturing,' and 'displaying.' These three programs which are decisive in control and reproduction of human and non-human beings, are examined through three 'analogical models'as; 'laboratory,' 'factory,' and 'museum.' Through these models, the connections between the places where human is positioned as a performative subject and of whom the actions are conditioned, and the places where non-human is positioned, manufactured and displayed as a performative object are resolved. According to the findings of the thesis from this research field, as beings are 'conditioned' there happens/occurs the laboratorization of time-space; as beings are 'manufactured' there happens/occurs the factorization of time-space; and as beings are 'displayed' there happens the museumization of time-space. This process can also be called 'facto-reification,' 'labo-reification,' 'museo-reification,' that is to say, the processes of turning spaces (or making them resemble) into factories, laboratories and/or museums. As a result of the study, clues are given on the possibilities of a culture of space that can resist the mentioned three basic biopolitical features of the space as 'facto-reification,' 'labo-reification,' and 'museo-reification', and struggle with the boundaries constructed between species/gender/classes.