Red ve İsbât adlı eseri çerçevesinde Harpûtizâde Hacı Mustafa Lütfi Efendi`nin felsefi görüşleri

Abstract

İslam düşünce tarihine bakıldığında ilim adamlarına, düşünürlere oldukça değer verildiği görülecektir. Düşünce denilince Batıda akla felsefe ve dolayısıyla da filozof gelir. İslam dünyasında ise genelde din âlimleri (ulema) akla gelmektedir. Bazıları İslam düşünce tarihini dogmatik olmakla, akla, felsefeye önem vermemekle suçlarlar. Ama bu hiç de doğru değildir.Bu çalışmamızda, XIX. yy.?da yaşamış Osmanlı düşünürlerinden Harpûtizâde Hacı Mustafa Efendi?nin hayatını, eserlerini ve fikirlerini ele alıp düşünce dünyasına sunmaya çalıştık. İncelemelerimiz sonucunda Mustafa Efendi?nin bir din âlimi olup müderrislik ve müftülük yapmasına rağmen felsefeye değer verip, akıl, mantık ve bilimselliğe oldukça önem verdiğini gördük. O, bilimle dini uzlaştırmaya çalışmış ve bunların çatışmadığını savunmuştur. Mustafa Efendi ve onun gibi birçok din âliminin hayatı ve eserleri incelendiğinde Osmanlılarda felsefenin olduğu ve Osmanlılarda felsefe yoktur eleştirisinin haksız olduğu görülecektir.Çalışmamızda, İslam filozof ve kelamcıları ve batılı düşünürlerin de görüşlerine yer verilip, Mustafa Efendi?nin fikirleriyle olan benzerlikler ve farklılıklarına da değinilmiştir.Bu çalışmamızın sonunda geniş bir kaynakçaya yer verilmiştir.Anahtar Kelimeler: Harpûtizâde, Buchner, materyalizm, isbat-ı vacip, fikir hareketleri

When we look at history of Islamic thoughts, we will see that scholars always have been respected. In the west, philosophy and philosophers are two things which come to mind first when we talk about thoughts. On the other hand, thoughts usually evoke ulema (religious scholars) in the Islamic world. Some claim that the history of Islamic thought is dogmatic, and regretting philosophy and reasoning, but it is not true.In this study, I will examine life of Harpûtizâde Haci Mustafa Lutfi who served as mudarris (teacher in madrasah) and mufti, wrote books, and educated many students in the 19th Century when there were dramatic changes everywhere. It is commonly assumed that a religious scholar cannot be a philosopher, or religion and philosophy cannot be together. However, although Mustafa Efendi is a religious scholar, muderris and muftu, he dignifies philosophy and emphasizes reason, logic, and science in his works. He discusses that there is no conflict between religion and science. If Mustafa Efendi and many other Ottoman scholars are studied, it will be seen that Muslim scholars widely studied philosophy, and claims about the lack of philosophy in the Ottomans are not true. This study has three chapters excluding introduction chapter. In the introduction chapter, we studied history of Islamic Philosophy within the time frame when philosophy entered to Islamic World until Harpûtizâde Haci Mustafa Efendi?s time. We also analyze philosophy?s effects on Turkish-Islamic World.Moreover, this study provides some comparisons in terms of similarities and differences between Mustafa Efendi and philosophers from the West and Islamic World.At the end of this study are given an extensive bibliography.Keywords: Harpûtizâde, Buchner, materialism, prove-i-obligatory, intellectual movements