Musul meselesi bağlamında Osmanlı Devletinin son dönemlerinde Yezidiler

Abstract

Günümüzde Yezidiler, Irak, Suriye, İran, Gürcistan, Ermenistan, Rusya, Türkiye'yi içine alan geniş bir coğrafyada dağınık halde yaşamaktadırlar. Bir kısım Yezidiler ise Avrupa'nın çeşitli ülkelerine göç etmiş bulunmaktadır. Bu kadar geniş bir coğrafyada yaşayan Yezidilerin tarih boyunca en yoğun olarak yaşadıkları yer ise Musul bölgesi olmuştur. Burada Sincar Dağı eteklerinde Laleş şehrinde halen geniş Yezidi aşiretleri mevcuttur. Yezidilerin XII. Yüzyılda ortaya çıktığı tahmin edilen dinleri, sapkın bir halk olarak anıldıkları için, tarih boyunca bir gizem dini olarak kalmış ve bu sebeple farklı dinlere inananların herzaman saldırılarına maruz kalmıştır. Kimilerine göre Yezilerin dinleri bir inanç sistemi olarak kabul edilmiş kimilerine göre ise bozulmuş bir İslam mezhebi değerlendirilmiştir. Musul'da tarih boyunca çeşitli etno-dinsel kültürler varlığını devam ettirmiştir. Bunlardan Yezidiler de kendine özgü bir dine inanç sistemi ile XII. Yüzyılda ortaya çıkmıştır. Tarih boyunca dağınık ve merkezi otoriteye bağlı olmadan yaşayan Yezidiler Osmanlı hâkimiyetinde genellikle devletin siyasal ve askeri nüfuzunun büyük oranda dışında yaşamışlardır. XIX. Yüzyılda Tanzimat Fermanı ile başlayan zorunlu askerlik meselesi tartışmaları ile Yezidiler hiç bir zaman olmadığı kadar devletin gündemine girmişlerdir. Zaman zaman askerden muaf tutulsalar da bu durum İngilizler gibi misyonerlik adı altında sömürge yapmak istedikleri devletleri araştıran devletlerin gözünden kaçmayacaktır. Yezidilerin Osmanlı Devleti ile arabuluculuğunu üstlenen İngiltere, bölgede bulunan petrol yataklarını hâkimiyeti altına almak için Yezidileri kendi yanına çekmeye çalışmıştır. İngiltere burada Yezidileri azınlık olmasına rağmen belli bir yoğunluğu olduğu gerçeğini göz önünde bulundurmaktadır. Kendi denetimlerinde bir Arap Irak Devleti kurulduğunda Yezidilerin kendi yanlarında yer alacaklarını hesap etmektedirler. Birinci Dünya Savaşı sonunda Mondros Ateşkes Anlaşması imzalanmış olmasına rağmen Musul, haksız yere İngilizler tarafından işgal edilmiştir. Bu durum Türk Misak-ı Millisine aykırıdır. İngiltere haksız işgalini haklı göstermek için elinden geleni yapmış, Lozan görüşmeleri sırasında Musul Meselesi gündeme gelerek sorunun çözümü için Türk ve İngiliz hükümetleri çeşitli tezler ortaya koymuşlardır. Burada İngilizler, Musul meselesini bir sınır saptama ve halkların özgürlükleri sorunu olarak görmektedir. Türk tarafı ise bir vatan toprağının ülkemizden koparılmasını engellemek görmektedir. Taraflar Musul ile ilgili savlarını konuyu: ırksal, coğrafi, siyasi, askeri ve benzeri ölçütleri ele alarak savunmuşlardır. Neticede taraflar anlaşmaya varamamış, Cemiyet-i Akvam gibi İngiliz etkisinden kurtulamamış bir kurum tarafından hazırlanan bir rapor neticesinde Musul, İngiliz mandatındaki Irak'a bırakılmıştır. Başta Yezidiler olmak üzere tek tek gruplar olarak görülen ama Türkiye ile tarihi ve kültürel bağları olmakla birleşik bir yapı arz eden grupların Musul'un kaybıyla Türkiye ile tarihi ve kültürel bağları koparılmıştır. Çalışma, Giriş, 5 Bölüm ve Sonuç kısımlarından oluşmaktadır. Giriş Bölümünde tezin hazırlanma nedeni, yöntemi ve başlıca kaynaklar açıklanmıştır. Birinci Bölüm; Musul Bölgesinin Genel Coğrafi Terminolojisi ve Tarihi'ne ayrılmıştır. İkinci Bölüm; Osmanlı Dönemi Musul'un Demoğrafik Yapısı'na ayrılmıştır. Üçüncü Bölüm; Yezidiler ve Yezidilik Dini'ne ayrılmıştır. Dördüncü Bölüm; Osmanlı Devleti'nin Zorunlu Askerlik Uygulaması'na ayrılmıştır. Beşinci Bölüm; Musul Meselesinde Türk ve İngiliz Heyetleri Arasındaki Yezidilik Tartışmaları'na ayrılmıştır. Anahtar Kelimeler: Musul Meselesi, Yezidi, Ezidi, Zorunlu Askerlik, Yezidilik Tartışmaları.

Today Yezidis, Iraq, Syria, Iran, Georgia, Armenia, Russia, Turkey live scattered in a wide geographic area into. There is a part of the Yezidis have migrated to different European countries. If so Yazidis live in a vast area where they live throughout history has been the most intense in Mosul. Here there is still a wide range of Mount Sinjar Yezidi tribes in the outskirts Laleş. On the second century was edilenyezi estimated to occur throughout history, religion has remained a mystery religion, heretical beliefs because they are referred to as the Yezidis in a community of people who believe in different religions are always been exposed to attack. According to some of the Yezidi religion is considered by some to have a belief system is a corrupt Muslim sect is evaluated.Various ethno-religious culture throughout history has maintained its presence in Mosul. They have emerged from the Yezidis in the twelfth century with a distinctive religious belief system. History often scattered throughout the Ottoman domination and Yazidis without being connected to the central authorities are often largely lived outside the state of political and military influence. Yezidis ten dokuunc starting discussions with the issue of conscription century Tanzimat never entered the agenda until a time when the state is not. Are also exempt from military gathered together from time to time it will escape the eyes of the government investigating the state they wish to name as a missionary colony under the British. Yezidis undertaken on behalf of the mediation with their Ottoman Empire England, Yezidis to domineer oil deposits in the region will attempt to proselytize. England where Yezidis considers the fact that a certain intensity, although minority. The establishment of an Arabic Iraq Government in its own audit Yazidis will have to account for their side.At the end of the First World War Armistice Agreement was signed, although Mosul has been wrongfully occupied by the British. This is contrary to the Turkish National Pact. England to show unwarranted invasion of the right has done its utmost, during the Lausanne negotiations Turkish and British governments to solve the problem came Mosul issue on the agenda have put forward several arguments. Here the British, serves as a detection limit of Mosul and the problems of freedom of the people. The Turkish side is to see our country to prevent it from breaking a homeland. Parties arguments about the Mosul issue: racial, geographical, political, military and similar measures advocated taking. As a result, the parties have failed to deal, I like the League of Ahva result in a report prepared by an institution could not get rid of the British influence in Mosul, Iraq was allowed to British mandate. Seen as individual groups, especially Yezidis but being historical and cultural ties with Turkey, which supply a unified structure of the group with the loss of Mosul historical and cultural ties have been severed.Work, Introduction, is composed of five sections and results sections. Log in preparation of the thesis in the department of reasons, methods are described, and the main sources. Part One; Mosul region is divided into the general geographical terminology and history. Second Chapter; Ottoman is devoted to the demographic structure of Mosul. Chapter Three; Yezidis and Yezidism is devoted to religion. Chapter Four; The Ottoman Empire was divided into Conscription Application. Section; Solving the Mosul issue between the Turkish and British delegations are divided into Yezidism his Considerations. Key words: Mosul Question, Yazidi, Ezidi, Conscription, Yezidism discussions.