Temettuat defterlerine göre XIX. yy. ortalarında Gümüşhacıköy kazasının sosyo-ekonomik durumu (1844-1845)

Abstract

Tanzimat ilan edildikten sonra Osmanlı İmparatorluğu birçok alanda olduğu gibi ekonomi ve vergi alanında da yeni düzenlemeler yapmıştır. Bunun için temettuat tahrirleri denilen ve daha önce yapılmayan bir uygulamayla herkesin kazancına göre vergi vermesi usulünü benimsemiştir. Bu çalışma, H. 1260/61, M. 1844/45 yıllarında Amasya'nın Gümüşhacıköy kazasına bağlı Balıklı karyesi, Bademli karyesi, Kutluca karyesi, Ereli karyesi, Çebni karyesi, Saray-ı Müslimîn mahallesi, Artukabad mahallesi ve Hacı İsa mahallesinin temettuat defterlerinin incelenmesiyle ortaya çıkmıştır. H. 1260/61, M. 1844/45 yıllarına ait Gümüşhacıköy kazasının toplam sekiz temettuat defteri bulunmaktadır. Bunlar, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi'nin, Maliyeden Müdevver Defterler Kamil Kepeci tasnifleri içinde yer alan; `12916, 13566, 13567, 13568, 13569, 13570, 13572 ve 13573` numaralı defterleridir. Çalışmada öncelikle söz konusu defterler Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi'nden temin edilmiştir. Daha sonra bu defterlerin transkripsiyonu yapılmış, elde edilen veriler tablo ve grafikler eşliğinde değerlendirilmiştir.Birinci bölümde, Gümüşhacıköy kazasının sosyal yapısı ele alınmış olup hane reislerinin adları, unvan ve lakapları, meslekleri, bölgenin nüfusu ve idari yapısı hakkında ayrıntılı bir şekilde değerlendirmeler yapılmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde, kazadaki tarım ve hayvancılık faaliyetleri ele alınmıştır. Gelir kaynakları içerisinde önemli bir yer teşkil eden tarım üzerinde detaylı bir bölümleme yapılarak tarım ürünlerinin dağılımı hakkında bilgiler verilmiştir. Karye ve mahallelerde bulunan hayvan türleri ve bunlardan elde edilen hasılat miktarları tablolar halinde ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Çalışmanın üçüncü ve son bölümünde ise gelir ve vergi dağılımı incelenmiştir. Gelirler tarım, ticaret, meslek, işçilik, kamu gelirleri gibi ayrı ayrı sınıflandırılarak verilmeye çalışılmış ve bunlar üzerinden alınan vergiler hesaplanmıştır.Çalışmanın sonuç bölümünde araştırma sırasında elde edilen bulgular kısaca özetlenmiştir.

After the declaration of the Edict of Tanzimat, the Ottoman Empire made some regulations in the fields of economy, taxes and many other areas. Hence, with the application called Temettuat Surveys, which had never been applied before, the procedure of paying taxes in accordance with the income was adopted. This study has emerged as a result of the examination of the Temettuat Defters of Balıklı, Bademli, Kutluca, Ereli and Çebni villages together with Saray-ı Müslimîn Artukabad and Hacı İsa quarters of Gümüşhacıköy District of Amasya between the years of 1844–1845. The 1844-1845 Temettuat Defters of Gümüşhacıköy District consist of eight books in total. The primary sources of this study are Temettuat Defters No. `12916, 13566, 13567, 13568, 13569, 13570, 13572, and 13573` located in the Ottoman Subdivision of General Directorate of State Archives under Kamil Kepeci classification of Maliyeden Müdevver Defters. As for the methodology of our study, first the aforementioned defters were procured from the Ottoman Archives of the General Directorate of State Archives. After the transcriptions of these defters, we converted the obtained data in to tables and graphics and analyzed them. In the first part, the social structure of Gümüşhacıköy Town is described and a detailed assessment has been made about householders' names, titles, jobs and the population and administrative structure of the area. In the second part, the agriculture and husbandry of the town is described. A detailed classification has been made about agriculture which is important among sources of income and information is given about distribution of agricultural products. Detailed tables of the animal species situated at villages and districts and the incomes obtained from them are given. In the third and final part, distribution of income and tax are examined. The incomes are tried to be shown by classifying separately as agriculture, commerce, profession, labour, public revenue and the taxes which are given from them are calculated. In `Conclusion`, results of the research are briefly outlined.