Solhan Deresi Havzasının (Bingöl) sel ve taşkın analizi

Abstract

Doğal afet, büyük ölçüde veya tamamen insanların kontrolü dışında gerçekleşmiş olan, mal ve can kaybına neden olabilecek tehlikeli ve genellikle büyük çaplı olay olarak tanımlanmaktadır. Afetin ilk özelliği insanın kontrolü dışında meydana gelmesi yani, doğal olması, ikincisi can ve mal kaybına neden olması bir diğeri çok kısa zamanda meydana gelmesi ve son olarak da afetin başladıktan sonra insanlar tarafından engellenememesidir. Hem şehir merkezlerinde hem de kırsal köy ve kasaba yerleşimlerinde büyük hasarlara neden olan, şiddet ve sıklık özellikleri farklılık gösteren sel ve taşkınlar olumsuz etkisi bakımından başta ülkemiz olmak üzere, dünyada son yıllarda büyük ölçüde can ve mal kaybına neden olmaktadır.Çalışma sahamızı kapsayan Solhan Deresi Havzası 2001-2009 yılları arasında, 18 adet taşkın olayı meydana gelmiştir. Sel-Taşkının meydana gelmesinde uzun yıllar meteorolojik koşulların değişmesi, bir afet olmasına neden olmaktadır. Bu durumun başlıca sebebi Türkiye ölçeğinde düşündüğümüzde coğrafi konum, orografyanın arızalı olması ve bitki örtüsüdür.Ekonomik zarar olarak 1974-2009 yılları arasında 100 milyon dolar zarara yol açmıştır ve açmaya devam etmektedir. Sel-Taşkın afetini yalnızca meteorolojik oluşumlara bağlı olarak gerçekleştiğini ifade etmek mümkün değildir. Özellikle Türkiye gibi kentleşmenin arttığı ülkelerde, akarsu havzaları çevresindeki insan faaliyetinin artması havzadaki hidrolik ve hidrolojik dengenin bozulmasına neden olmakta ve buna bağlı olarak can ve mal kaybına yol açan sel-taşkın afetleri yaşanmaktadır. Akarsu havzaları içinde büyüyen yerleşimler, arazi yapısının ve kullanımın değişmesi, toprakların daha yoğun ve yanlış bir şekilde kullanılması, ormanlar ve meralar tahrip edilmesi sonucu sel-taşkın afetleri giderek daha büyük ve sık olarak görülmesine neden olmaktadır.`Solhan Deresi Havzasının (Bingöl) Sel ve Taşkın Analizi` adlı çalışmada öncelikle sel-taşkının tanımı, önemi ve önceki çalışmalar üzerinde durulmuş, daha sonra sel ve taşkın üzerinde etkili olan faktörler ve sel ve taşkına neden olan faktörler açıklanmış sonraki bölümde ise sel ve taşkında kullanılan analiz teknikleri ortaya konmuş ve bu analiz teknikleri Solhan Deresi Havzasında değerlendirilmiş ve yorumlanmıştır. Sonraki bölümde ise sel ve taşkın tehlike potansiyeli ortaya konmuştur. Bu çalışmada da Coğrafi Bilgi Sistemleri(CBS) kullanılarak çalışılmış olan havzanın morfometrik modellemesi çıkarılmış, sel-taşkında etkili olan Jeomorfolojik ve Jeomorfometrik indislerin ayrı ayrı etkisi ortaya konmuştur. Topografik Haritalardan üretilen Sayısal Yükselti Modeli (SYM), havza akış modeline girdi verisi olarak Hidrolojik ve Hidrolik Modelleme için kullanılmıştır.Sonuç olarak Solhan deresi havzasına ait fiziksel parametreler kullanılarak sel-taşkın riski altında olan muhtemel alanlar belirlenmiştir.Anahtar Kelimeler: Doğal Afet, Sel, Taşkın, Jeomorfometrik İndis, Metot,Uzaktan Algılama, Akarsu Havzası

Natural disaster is defined as dangerous and generally far-searching incident which occur in a great extent or completely beyond control of human and can cause loss of life and property. The first characteristic of disaster is that it happens beyond control of human, so it is natural; the second it causes loss of life and property, the third it happens at short notice, lastly if it starts, it cannot be hindered by human. Resulting substantial damages in both residential and rural areas and varying in terms of severity and frequency, flood and overflow causes loss of life and property on a large scale recently, notably in our country and in the world. Our study area, between 2001- 2009, 18 overflow incidents. Changes in meteorological conditions in the long transform overflows into disasters. Across Turkey, basic reasons of this are geographical position, uneven orography and vegetation. Economically, it caused 100 million dollars loss between 1974 and 2009 and it still continues. It is not possible to state that floods occur only as the result of meteorological formations. Particularly in countries like Turkey in which urbanization is high; increasing human activities cause hydraulic and hydrologic imbalance, as a result of it floods take place and cause loss of life and property. Progressive settlement inside river basin, changing structure and usage of terrain, incorrect and intensive usage of land, destruction of forests and pastures bring about bigger and more frequent overflow disasters. In `Solhan Creek in Basin (Bingöl) Torrent and Flood Analysis` study, first of all the definition and the importance of flood and previous studies are discussed. Then the effective factors on floods are discussed and in the next section the techniques to analyze overflows are revealed and these techniques are evaluated and interpreted in the scope of Solhan Stream Basin. Thereinafter the risk potential of flood and overflow is clarified by using multi criteria decision analysis. In this study by using geographical information systems, morphometric modeling of studied basin has been presented, geomorphologic and geomorphometric indexes, which affect overflows, are revealed separately. Digital elevation model, prepared on topographic maps, is used as input data to basin flow model for hydrologic and hydraulic modeling. Consequently, for Solhan Stream Basin, potential areas that are under overflow risk are determined by using parameters which influence flood and overflow.Key Words: Natural Disaster, Flood, Overflow, Geomorphometric Index, Method,Remote Sensing, Multi Criteria Decision Analysis, River Basin