Absürt tiyatro`nun 1970 sonrası tiyatromuza yansımaları

Abstract

Hayatın her alanında olduğu gibi edebiyat alanında da farklı ulusların edebiyatları arasındaki etkileşim kaçınılmazdır. Türk edebiyatı bağlamında bakıldığında özellikle Tanzimat Dönemi'nde (1839-1895) çeviri aracılığı ile yoğunlaşan genelde Batı-Türk, özelde ise Fransız-Türk edebiyatları arasındaki etkileşim süreci dönem dönem etki derecesi ve yönü değişse de 1800'lü yılların ortalarından bu yana süregelmiştir. Fransız edebiyatının Türk edebiyatı üzerindeki etkisi sonucunda üretilen ilk eserin Şinasi'nin Şair Evlenmesi adlı tiyatro eseri olması bu çalışma açısından önem taşımaktadır. Ancak Türk Tiyatrosu üzerindeki etkiler yalnızca Fransız Tiyatrosu'ndan yansımalar ile sınırlı kalmaz. 1970'li yıllarda, henüz 1920'lerde Alman tiyatro yazarı Bertolt Brecht'in geliştirdiği Epik Tiyatro'nun yine çeviri yolu ile Türk oyun yazarlarına ulaşması o dönemde başta Haldun Taner olmak üzere bir çok yazarın aynı türde oyunlar yazması ile sonuçlanır. Aynı dönemde Türk Tiyatrosu üzerinde Absürt Tiyatro adı altında Batı'da 1950'lerde ortaya çıkmış olan bir başka gelenek de etkilerini göstermeye başlar. Bu çalışma da genel olarak 1970 sonrasında Türk Tiyatrosu üzerinde Absürt Tiyatro'nun etkilerini, özelde ise Batı'daki ilk örneklerden birebir yansımaları; oyunlar arasındaki benzerlikler yanında sosyo-politik ve ekonomik arka plandan kaynaklanan farklılıkları irdelemeyi amaçlamaktadır. Genel olarak 1970'li yıllardan itibaren (neredeyse her on yılda bir gerçekleşen ihtilallerle paralel olarak) onar yıllık aralarla toplamda yedi yazarın on dört oyununun eklektik yöntemle çok boyutlu olarak ele alındığı çalışma, farklı kültürlere ait çalışmaları benzerlik ve farklılıkları ve bunların nedenleri bakımından karşılaştırarak Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi'ne de katkı sunma çabasındadır.Sonuç olarak, Batı edebiyatı içinde doğup gelişen Absürt Tiyatro geleneğinin 1970'li yıllardan itibaren Türk Tiyatrosu'nu yoğun olarak etkilediği; ancak oyunlar arasında Absürt Tiyatro özellikleri bakımından benzerlikler olmasına rağmen, son derece farklı siyasal, toplumsal ve ekonomik koşullar nedeniyle Türk tiyatro yazarlarının eserlerinde, bazen açık bazen örtük olarak oyunların yazıldığı dönemin arka planına ve sorunlara yer verdiği gözlenmektedir. Bunun yanısıra, Türk oyun yazarlarının oyunlarını sadece Absürt Tiyatro özellikleri ile sınırlandırmadığı; Epik Tiyatro, gerçeküstü özellikler, köy seyirlik oyunları gibi türler, akımlar ve teknikler ile -tam bir ortaklık göstermese de- farklı dönemlerde oyunlara farklı şekillerde zenginlik kattıkları ve aslında sentez oyunlar yarattıkları görülür. Bu çalışmanın Türk Tiyatrosu'na en önemli katkısı bazı araştırmacılar tarafından `çorak ve tüketilmiş` hatta `dönemini kapatmış` bir konu olarak görülen Absürt Tiyatro konusuna Türk Tiyatrosu bağlamında yeni bir soluk getirmek ve bu alanda yapılacak yeni çalışmaları teşvik etmek olacaktır.Anahtar Kelimeler: Etki, Etkileşim, Metinlerarasılık, Absürt Tiyatro, Türk Tiyatrosu.

As is in every field of life, in the field of literature interaction between the literatures of different nations is inevitable. As it is looked in the context of Turkish Literature the interaction process generally between Western-Turkish literatures and particularly between French-Turkish literatures which has increased through translation especially in Tanzimat Period (1839-1895) has continued from 1800s up to this day although the degree of impact and the direction of it has changed from period to period.The fact that the first work that was produced as a result of the effect of French Literature of Turkish Literature was Şinasi's Şair Evlenmesi, is significant in terms of this study. However, the effects on Turkish Theatre are not solely limited to the reflections from French Theatre. After Epic Theatre which was developed by German playwright Bertolt Brecht in 1920s, reached the Turkish playwrights in the 1970s through translation again, the result was the writing of similar plays by many Turkish playwrights in that period, Haldun Taner being the leading writer. In the same period, another tradition that appeared in the West in 1950s and was called The Absurd Theatre also starts to show its effects on Turkish Theatre.This study generally aims to discuss the effects of The Absurd Theatre on Turkish Theatre after 1970s, and particulary it aims to debate the reflections from the first examples in the West; the differences deriving from the socio-political and economic background as well as the similarities. Generally this study in which fourteen plays of seven writers have been handled multi-dimensionally with the eclectic method in the time period of ten-year intervals from 1970s onwards (paralelling with the revolutions taking place almost every ten years), makes strenuous effort to compare the plays belonging to different cultures in terms of their similarities, differences and the reasons of them and thus to contribute to the Science of Comparative Literature.As a result, it is observed that the Absurd Theatre tradition which was born and developed in the Western literature affected the Turkish Theatre intensely starting from the 1970s; however, despite the similarities between the plays in terms of the characteristics of the Absurd Theatre, due to the completely different political, social and economic conditions, Turkish playwrights handled the background and the problems of the period in which the plays were written in their plays either explicitly or implicitly. Besides this, it is seen that Turkish playwrights have not restricted their plays only to the characteristics of Absurd Theatre, but -in spite of not having complete commonity- they have enriched them with the Epic Theatre techniques, surrealism and the characteristics of rural folk plays in different periods, and thus actually they created synthetic plays. The most significant contribution of this study to Turkish Theatre will be, to bring a new breath to the subject of Absurd Theatre, which is seen as an `infertile and exhausted` subject that `closed its period`, in the context of Turkish Theatre and to encourage the new studies that will be done in this field.Key words: Effect, Interaction, Intertextuality, Absurd Theatre, Turkish Theatre.