Türkiye Türkçesi ağızlarında ses uyumlarının sebep olduğu ses değişmeleri

Abstract

Ağız çalışmaları bir dilin zenginliğini ortaya koyması bakımından önemlidir. Söz varlığı ortaya çıkarılırken morfolojik ve fonetik olarak incelemeler de yapılır ve bu sayede sözcüklerin hangi ses değişimlerini yaşadığı saptanır. Ses değişmelerinin birçok nedeni vardır. Bu nedenlerden biri de uyumlardır. Uyumlar ünlü ve ünsüz seslerin birbirleriyle olan ilişkileri ile ilgilidir. Seslerin bir araya gelme kuralları ile ilgili olan uyumlar, ünlü uyumu ve ünsüz uyumu olmak üzere iki başlık altında incelenir. Ünlü uyumları kalınlık incelik uyumu ve düzlük yuvarlaklık uyumu olarak, ünsüz uyumu tonluluk tozsuzluk uyumu olarak adlandırılmaktadır.Bu çalışmada ağızlar hakkında genel bilgiler verildikten sonra Türkçede sesler ve ses uyumları detaylı olarak ele alınmıştır.Ağızlar hakkında yapılmış olan derlemeler ve metin incelemeleri taranarak elde edilen veriler Türkçe Kökenli Kelimeler, Yabancı Kökenli Kelimeler, Özel İsimler başlıkları altında değerlendirilerek sözcüklerin ağızlardaki durumları incelenmiştir.Anahtar Kelimeler: Ağız, Türkiye Türkçesi ağızları, ses uyumları, ses değişmeleri.

Dialect studies are important in terms of revealing the riches of a language. Morpholojical and phonetic investigations are also carried out when lexicon is revealed and thus the sound changes of the words are determined. Many of the sound changes there is reason. One of the reasons is the adaptations. Harmonies are related to the relationship between the vowel and consonant voices. The harmonics of the rules of sound gatheting are studied under two headings: vowel harmony, consonant harmony. Vowel harmonies are known as thickness – thinness harmony and flatness – rondness harmony, consonant harmonies is named as tonality harmony – non-tonality harmony.İn this study, after giving general information about the dialect, sound and sound harmonies in Turkish were discussed in detail.Studies on dialects and texts were scanned, the data obtained were evaluated under the titles of Turkish origin, words of foreign origin, proper names and the status of the words in the dialect were examined.Key Words: Dialect, Turkey Turkish dialect, sound harmony, sound change.