Ergenlerde riskli davranışların kişilik özellikleri tarafından yordanmasında sosyal ilişki unsurlarının aracı rolü

Abstract

Amaç: Bu araştırmanın amacı, ergenlik döneminde olan bireylerde kişilik özelliklerinin riskli davranışlar üzerindeki etkisinde sosyal ilişki unsurlarını değerlendirmektir. Bu amaç doğrultusunda modelin veri ile uyumu yol analizi tekniği ile test edilmiştir. Hipotez modelde kişilik özellikleri bağımsız değişken, sosyal ilişki unsurları aracı değişken, riskli davranışlar ise bağımlı değişken olarak alınmıştır. Yöntem: Bu araştırma liselerde öğrenim gören ergenlerin riskli davranışlar, kişilik özellikleri ve sosyal ilişki unsurları arasındaki ilişkilerinin değerlendirildiği korelasyonel bir araştırmadır. Araştırma, Bursa ilinde lise öğrenimine devam etmekte olan 591 ergen üzerinde gerçekleşmiştir. Uygulanan ölçeklerde hatalı, eksik veya yanlış cevap veren 41 öğrencinin verileri uygulamadan çıkartılmıştır. Riskli davranışların ölçülmesinde Gençtanırım ve Ergene (2014) tarafından geliştirilen Riskli Davranışlar Ölçeği, beş faktörlü kişilik özelliklerinin ölçülmesinde John, Donahue ve Kentle (1991) tarafından geliştirilip Alkan (2007) tarafından uyarlaması yapılan Beş Faktörlü Kişilik Özellikleri Ölçeği, sosyal ilişki unsurlarının ölçülmesinde Turner, Frankel ve Levin (1983) tarafından geliştirilip Duyani Gelbal ve Var (2013) tarafından uyarlaması yapılan Sosyal İlişki Unnsurları Ölçeği kullanılmıştır.Bulgular: Ergenlerin beş faktör kişilik özelliklerinin ve sosyal ilişki unsurlarının, riskli davranışlarını açıklayıp açıklamadığını belirlemek amacıyla yol analizi tekniği kullanılmıştır. Yol analizinin test edilmesinde modelin veri ile uyumu değerlendirildiğinde uyum değerlerine göre modelin veri ile iyi uyum gösterdiği belirlenmiştir. Dışa dönüklük ile sigara kullanımı arasındaki ilişkide, arkadaş desteğinin tam aracılık etkisinin olduğu dışa dönüklük ile beslenme alışkanlıkları arasındaki ilişkide, geçimlilik ile sigara kullanımı arasındaki ilişkide ve gelişime açıklık ile sigara kullanımı arasındaki ilişkide arkadaş desteğinin kısmi aracılık etkisinin olduğu; sorumluluk ile intihar eğilimi arasındaki ilişkide ise aile desteğinin kısmi aracılık etkisinin olduğu belirlenmiştir. Sonuç ve Tartışma: Bu araştırma, ergenlerin gösterdikleri riskli davranışların oluşmasında beş faktörlü kişilik özelliklerinin ve sosyal ilişki unsurlarının önemli rol oynadığını göstermektedir. Araştırma; riskli davranışların, kişilik özelliklerinin ve sosyal ilişki unsurlarının alt boyutları arasındaki etkileşimlerinin yol analiziyle daha iyi düzeyde incelenmesini sağlamıştır. Ergenlerin ergenlik dönemi ile birlikte değişen sosyal ilişki unsurlarından aile ve arkadaş desteğinin riskli davranışlar göstermeleri üzerinde etkili olabileceği bulgusuna ulaşılmıştır. Oluşturulan bu modelin psikolojik danışmanlar için riskli davranışlar üzerinde hangi değişkenlerle çalışmasının yararlı olacağı ve okullarda yürütülecek koruyucu, önleyici ve müdahaleci yaklaşımlar açısından kullanılmasının yararlı olacağı düşünülmektedir.

Purpose: The purpose of this research is to evaluate the social relation factors' effect on the risky behaviours of characteristics in the individuals within the adolescent period. In accordance with this purpose the concordance of the model with the data was tested with path analysis technique. Within the hypothesis model characteristics were considered as independent variable, social relation factors as intermediary variable, risky behaviours were considered as dependent variable. Method: This research is a correlational research in which the relations among risky behaviours, characteristics and social relation factors of the adolescents, who attend high schools, are evaluated. The research was carried out on 591 adolescents who attend high school education in Bursa. The data of the 41 students who gave incorrect, deficient and wrong answers were removed from the scales applied. For measuring the risky behaviours Risky Behaviours Scale, which was developed by Gençtanırım and Ergene (2014), for measuring five factor characteristics Five Factor Characteristics Scale, which was developed by John, Donahue and Kentle (1991) and adapted by Alkan (2007), and for measuring social relation factors Social Relation Factor Analysis, which was developed by Turner, Frankel and Levin (1983) and adapted by Duyani Gelbal and Var (2013) were utilized. Findings: In order to determine whether five factor characteristics and social relation factors explain the risky behaviours of the adolescents, path analysis technique was used. While testing the path analysis when the concordance of the model with the data was evaluated it was determined that the model accorded with the data according to the concordance values. It was determined that in the relation between being extraversion and smoking peer support has total intermediary effect; in the relation between extraversion and eating habits, in the relation between compatibleness and smoking and also in the relation between being open for improvement and smoking peer support has partial effect; in the relation between responsibility and suicidality the family support has partial effect. Conclusion and Discussion: This research indicates that five factor characteristics and social relation factors have an important role on the risky behaviours adolescents exhibit. The research provided an investigation at a better level for the interactions among the risky behaviours, characteristics and social relation factors through path analysis. It is found that family and peer support which are from the changing social relation factors through adolescence, may be effective on the adolescents' showing risky behaviours. It is thought that this model will be useful for counsellors to work on which variables concerning risky behaviours and it will be utilized in terms of protective, preventive and interfering approaches to be used in schools.