Yükseköğretimde örgütsel toksisite: Kaynakları, etkileri ve başa çıkma stratejileri

Abstract

Bu araştırmanın genel amacı, öğretim elemanlarının örgütsel toksisite algılarını, toksisitenin algılanan etkilerini ve örgütsel toksisite ile başa çıkma stratejilerini anlamak ve belirlemektir. Araştırma deseni, önce nitel sonra nicel verilerin toplandığı keşfedici karma yöntem modelinde tasarlanmıştır. Olgubilim deseninde yürütülen nitel araştırmanın çalışma grubunu, Akdeniz Üniversitesinde çeşitli akademik birimlerde görev yapan `kartopu veya zincir` örnekleme yoluyla seçilen 40 öğretim elemanı oluşturmaktadır. Nitel veriler alanyazın taraması, uzman görüşleri ve pilot uygulamaya dayalı olarak oluşturulan yarı yapılandırılmış bireysel görüşme formu ile toplanmış; betimsel analizi yöntemiyle çözümlenmiştir. İlişkisel tarama modellerinden korelasyonel ve nedensel karşılaştırma türü tarama modelleri benimsenmiş olan araştırmanın nicel boyutundaki çalışma evrenini, Akdeniz Üniversitesi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi ve Süleyman Demirel Üniversitesinde çeşitli akademik birimlerde görev yapan 3549 oluşturmaktadır. Araştırmanın örnekleminde ise, tabakalı örnekleme tekniği ile seçilen 707 öğretim elemanından veriler toplanmıştır. Araştırmanın nicel verileri, nitel araştırma bulguları ve alanyazın taramasına dayalı olarak araştırmacı tarafından geliştirilen `Algılanan Örgütsel Toksisite Ölçüm Aracı`, `Toksisitenin Algılanan Etkisi Ölçüm Aracı` ve `Toksisiteyle Başa Çıkma Ölçüm Aracı` ile toplanmıştır. Araştırmanın nitel boyutunda elde edilen sonuçlara göre, öğretim elemanlarının örgütsel toksisiteye ilişkin görüşleri narsist, saldırgan, etik dışı ve katı davranışlar; toksisitenin algılanan etkilerine ilişkin görüşleri açığa vurma, olumsuz duyguları yineleme ve ilişkiyi kesme; toksisiteyle başa çıkmaya yönelik görüşleri ise kaçınma, direnme, sosyal destek ve çatışma alt temaları çerçevesinde incelenmiştir. Ayrıca örgütsel toksisite metaforları ile de öğretim elemanlarının bilişsel imgeleri ortaya konulmuştur.Araştırmanın nicel bulgularına göre; etik dışı davranışlardan kaynaklanan toksisitenin açığa vurma, olumsuz duyguları yineleme ve ilişkiyi kesme; katı davranışlardan kaynaklanan toksisitenin de açığa vurma boyutunu anlamlı bir şekilde yordadığı tespit edilmiştir. Ayrıca, direnme stratejisinin narsist, etik dışı ve katı davranışlardan kaynaklanan toksisite ile ilişkiyi kesme boyutları; sosyal destek stratejisinin narsist, etik dışı ve katı davranışlardan kaynaklanan toksisite ile toksisitenin algılanan etkilerini oluşturan tüm boyutlar; kaçınma stratejisinin etik dışı davranışlardan kaynaklanan toksisite ile açığa vurma boyutu; çatışma stratejisinin de katı davranışlardan kaynaklanan toksisite boyutu tarafından yordandığı ortaya çıkmıştır. Araştırmada ayrıca seçilen kimlik değişkenlerinin örgütsel toksisite algıları, toksisitenin algılanan etkileri ve örgütsel toksisite ile başa çıkma stratejileri üzerine etkileri de incelenmiştir.Anahtar kelimeler: Örgütsel Toksisite Algıları, Toksisitenin Algılanan Etkileri, Toksisiteyle Başa Çıkma Stratejileri, Yükseköğretim, Öğretim Elemanları

The overall purpose of this research was to understand and determine the organizational toxicity perceptions of instructors, the perceived effects of toxicity and the strategies to cope with organizational toxicity. The study had an exploratory mixed method design, in which firstly quantitative and then qualitative data were collected. The study group of the qualitative research which was conducted on phenomenological research design was comprised of 40 faculty members who were working at various departments at Akdeniz University and who were chosen through `snowball or chain` sampling technique. Qualitative data were collected via semi-structured individual interview form created based on literature review, expert opinion and pilot interviews and the data were analyzed using descriptive analysis method. The target population of the quantitative study which adopted the correlational and causal-comparative survey model that were among relational screening models was comprised of 3549 people working at various academic units at Akdeniz University, Mehmet Akif Ersoy University and Süleyman Demirel University. The data were collected from 707 faculty members. Qualitative data of the study were collected via `Organizational Toxicity Scale`, `Perceived Effects of Toxicity Scale` and `Coping Strategies with Toxicity` which were developed by the researcher based on quantitative research findings and literature review. According to the qualitative results of the study, faculty members' views on organizational toxicity were examined within the framework of the sub-themes which were narcissistic, aggressive, unethical and rigid behaviors; their views regarding the perceived effects of toxicity were examined under the sub-themes of draining, psychologically recurring and disconnecting; and their viewpoints about coping with toxicity were examined in the framework of the sub-themes which were avoidance, resistance, social support and conflict. According to the quantitative findings of the research, toxicity arising from unethical behaviors was found to predict the dimensions of draining, psychologically recurring and disconnecting and toxicity resulting from rigid behaviors was found to predict the dimension of draining significantly. In addition, it was revealed that resistance strategy was predicted by toxicity stemming from narcissistic, unethical and rigid behaviors and the dimension of disconnecting; social support strategy was predicted by toxicity arising from narcissistic, unethical and rigid behaviors and all the dimensions that created the perceived effects of toxicity; avoidance strategy was predicted by toxicity arising from unethical behaviors and the dimension of draining; and conflict strategy was predicted by toxicity dimension resulting from rigid behaviors. In addition, organizational toxicity perceptions of demographic variables that were selected, the perceived effects of toxicity and their effects on coping strategies with organizational toxicity were examined in the study, as well.Key words: Organizational Toxicity, Perceived Effects of Toxicity, Coping Strategies with Toxicity, Higher Education, Faculty Members