Oğuz grubu Türk yazı dillerinde sıfat ve zarflarda derecelendirme

Abstract

Sıfatlar ismin önüne gelerek ismi niteleyen sözcüklerken zarflar, fiilin önüne gelerek fiili durum, tarz, yer, yön ve zaman bakımından sınırlayan sözcüklerdir. Sıfatlar bir ismin niteliğini belirtirken, o niteliğin derecesini de belirtebilirler. Aynı şekilde zarflar da fiillerin anlamını sınırlandırır ve o hareketin nasıl, ne şekilde gerçekleştiğini belirtirken bunun azlık veya çokluğunu çeşitli biçimlerde derecelendirerek ifade edebilirler. Bu çalışmada Oğuz grubunda yer alan Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmen Türkçesi, Gagavuz Türkçesi gibi lehçelerimizde sıfat ve zarfların nasıl derecelendirildiği incelenmiş ve derecelendirme yöntemleri belirlenmeye çalışılmıştır. Derecelendirme eklerle yapılan, tek kelimeyle yapılan, en az iki kelimeyle yapılan ve kelime grubu halinde olmak üzere dört alt başlık altında incelenmiştir. Eklerle yapılan derecelendirmede, ` +Ik/ + Uk, – gylt, +den de, + CIk/ +CUk, + CAnA , + CAk, + CAğIz, + CA, +Ak, +Aç, + mI/ + mU, + mAn, + ja/ + je, + jyk/ + jik, Imsov,+ ımtıl ( azaltma) – mtyk/ - mtik, - ymtyk/ - imtik, - umtyk/ - ümtik, + mtı+ rak ( azaltma), + ( I) msI/ + ( U) msU, + şın (azaltma), sowult, + rAk` ekleri kullanılmıştır. Tek kelimeyle yapılanda ise, en, çok, daha, hayli, az, hüyt, birazcık, qeder, tünd, tüys, zil vs. kelimeleri kullanılırken birden fazla kelimeden oluşanlar da ise, az çok, az- maz, bir iki defe, bir qeder, son derece, bir hayli, hedden artıq vs. kullanılmıştır. Kelime grubu halinde yapılan derecelendirmelerde tekrarlara, pekiştirmelere durum ad eklerine, isim tamlamasına yer verilmiştir.Derecelendirme sıfat ve zarfların önemli konularından birini oluşturur. Bu tezde de derecelendirme konusu işlenmiştir.Anahtar Kelimeler: Derecelendirme, Sıfat, Zarf, Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmenistan Türkçesi, Gagavuz Türkçesi

Adjectives are the words that characterize the name by coming in front of the name, while the adverbs are the words that limit the verb in terms of condition, style, place, direction and time. Adjectives can specify the quality of a name, but also the degree of that attribute. In the same way, adverbs limit the meaning of verbs and express how, in what way, that movement takes place, while expressing the scarcity or abundance of it in various ways. Located in Turkey Turkish Oguz group in this study, Azerbaijan Turkish, Turkmen Turkish, which examined how methods of grading and rating in our dialect, such as adjectives and adverbs Turkish Gagauz has been determined.The rating was examined under four sub-headings: one word, at least two words and a group of words. In the grading with the annexes, ` + Ik / + Uk, - gylt, + den, + CIk / + CUk, + CAnA, + CAk, + CAğIZ, + CA, + White, + Open, + mI / + mU, + equals, + ja / + je, + jyk / + jik, Imsov, + impulsive ( mitigation) - mtyk / - mtik, - ymtyk / - imtik, - umtyk / - umtik, + mtı + rak ( reduction), + ( I) msI / + ( U) msU, + shin ( decrease), sowult, + rAk ` are used. In a single word, the most, more, more, less, humor, a little, qeder, tund, feather, bell, etc. and more than one word while using the words, less output, less, one or two times, a qeder, extremely, a lot, hedden plusq, etc. used. In the grading done in word groups, iterations, reinforcements, case name suffixes and name complementation were included.Rating is one of the important subjects of adjectives and adverbs. In this thesis, the subject of grading is covered.Key Words: Rating, adjectives, Adverbs, Turkey Turkish, Azerbaijani Turkish, Turkmenistan Turkish, Gagauz Turkish.