Meslek lisesi 10. sınıf öğrencilerinin alan seçiminin kariyer kararı verme güçlükleri ve algılanan kariyer engelleri açısından incelenmesi (Eskişehir ve Lefkoşa örneği)

Abstract

Amaç: Bu araştırmanın amacı, meslek lisesi 10. Sınıf öğrencilerinin alan seçiminin nedenleri, bazı değişkenlerle ilişkisi, kariyer karar verme güçlükleri (hazırlık eksikliği, bilgi eksikliği, tutarsız bilginin); algılanan kariyer engellerinin [cinsiyet ayrımcılığı, mesleğin geleceği ve iş piyasası kısıtlamaları, mesleğin eğitiminin ve çalışma koşullarının zorluğu, yetenek ve ilgi azlığı ile ilgili engeller, sınava güdülenme yetersizliği (motivasyon eksikliği ve yetersiz hazırlanma), taşınma, kişisel problemler (sorumluluklar), aile ve çevre etkisini (sosyal engeller)] yordayıcı rolünü incelemektir. Yöntem: Bu araştırmada ilişkisel desen kullanılmıştır. Araştırmanın evreni 2018-2019 eğitim öğretim yılında Türkiye Cumhuriyeti'nin (T.C.) Eskişehir İl'inde ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin (K.K.T.C.) Lefkoşa İlçe 'sindeki Meslek Lisesi 10. Sınıfta öğrenim gören öğrencilerden oluşmaktadır. Eskişehir'de araştırma kapsamında 4 okuldan 318, Lefkoşa'da ise 3 okuldan 320 öğrenciden araştırma verileri toplanmıştır. Araştırmaya 253 kız, 385 erkek ve toplam 638 öğrenci katılmıştır. Verilerin toplanmasında Kişisel Bilgi Formu, Kariyer Kararı Verme Güçlükleri Ölçeği ve Algılanan Kariyer Engelleri Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma için toplanan veriler `Sosyal Bilimler İçin İstatistik Programı (Statistical Package for the Social Sciences 25)` kullanılmıştır.Bulgular: Araştırma sonucunda elde edilen bulgular yedi başlıkta sıralanmıştır. Birinci bulguda Meslek Lisesi 10. Sınıf öğrencilerinin seçtikleri alanlara karar verme nedenlerinin en yüksek üç tanesi sırası ile Eskişehir için puanının yetersiz olması, ilgi alanı ve alana uygun olduğunu düşünmesi, Lefkoşa için ise bu sıra; alanı sevmesi, ilgi alanı ve aile desteği şeklindedir. İkinci bulguda öğrencilerin en yüksek ortalamaya sırasıyla kariyer karar verme güçlükleri olan hazırlık eksikliği, bilgi eksikliği ve tutarsız bilgi değişkenlerinin sahip oldukları görülmektedir. Üçüncü olarak 40-60 arası not ortalamasına sahip öğrencilerin bilgi eksikliğinin, 60-80 arası not ortalamasına sahip öğrencilerden anlamlı bir şekilde yüksek olduğu görülmüştür. Hazırlık eksiliği ile not ortalaması arasında ise herhangi bir farklılık görülmemiştir. Dördüncü bulguda çocuk gelişimi ve eğitimi alanında okuyan öğrencilerin bilgi eksikliği grafik tasarım ve fotoğrafçılık, büro yönetimi ve motorlu araç teknolojisinde okuyan öğrencilere göre anlamlı derecede düşük olarak bulunmuştur. Benzer şekilde çocuk gelişimi ve eğitimi alanında okuyan öğrencilerin tutarsız bilgileri grafik tasarım ve fotoğrafçılık, muhasebe finansman-pazarlama ve motorlu araç teknolojisinde okuyan öğrencilere göre anlamlı şekilde düşük bulunmuştur. Hazırlık eksikliğinde ise alanlara göre anlamlı bir farklılık görülmemiştir. Beşinci bulgu olarak hazırlık eksikliğini; mesleğin eğitimi ve çalışma koşullarının zorluğu, sınava güdülenme yetersizliği, aile ve çevre etkisi, liseyi Lefkoşa'da okuma ve kadın olma değişkenlerini pozitif yönde yordamakta ve %14'ünü açıkladığı görülmektedir. Altıncı bulgu olarak bilgi eksikliğini; mesleğin eğitimi ve çalışma koşullarının zorluğu, mesleğin geleceği ve iş piyasası kısıtlamaları, sınava güdülenme yetersizliği, aile ve çevre etkisi ve son olarak yetenek ve ilgi azlığı değişkenlerinin pozitif yönde yordamakta ve %31'ini açıkladığı görülmektedir. Son olarak da kariyer karar verme güçlüklerinden tutarsız bilgiyi; mesleğin eğitimi ve çalışma koşulları zorluğu, mesleğin geleceği ve iş piyasası kısıtlamaları, sınava güdülenme yetersizliği, aile ve çevre etkisi, yetenek ve ilgi azlığı ve son olarak liseyi Lefkoşa'da okuma değişkenlerinin pozitif yönde yordamakta ve %37 'sini açıkladığı görülmektedir.Sonuç ve Öneriler: Yapılan bu araştırmanın bulguları doğrultusunda meslek lisesi öğrencilerinin alan seçimi süreçlerini farklı şehirlerde, okullarda ve alanlarda yeni araştırmaların yapılmasının uygun olacağı sonucuna varılmıştır. Ayrıca öğrencilerin alanlara yönelik bilgi eksikliklerini azaltmak için alan tanıtımı, ailelere bilgilendirici seminerler verilmesi ve okul psikolojik danışmanları ile öğretmenlerin eşgüdüm içinde çalışmasının gerekliliği bulguların beraberinde getirdiği sonuçlardandır.Anahtar kelimeler: Meslek lisesi, Alan seçim, Kariyer engelleri, Kariyer kararı verme güçlükleri

Purpose: The purpose of this research is to observe the reason that affects field preferences of 10th grade students, its relation with some variables, difficulties in career planning (lack of readiness or lack of information, inconsistent knowledge); predictor to role of perceived career barriers (gender discrimination, future of the profession and labour market constraints, difficulties in education of profession and labour conditions, obstacles regarding lack of talent and interest, lack of motivation for the exam (lack of motivation and insufficient preparation), moving out, personal problems (responsibilities), family and environmental effects (social constraints)].Method: In this research relational pattern was utilized. Population of this research is consisted of 10th Grade Students who were studied in Eskisehir, Turkey and Lefkosa in Turkish Republic of Northern Cyprus during 2018-2019 academic year. Research data was gathered from 318 attendants from 4 schools in Eskişehir and 320 from 3 schools in Lefkosa. In this research, there were 253 girls and 385 boys, so 638 students in total. In data collection process Personal Information Form, Difficulties on Career Decision Making Scale and Perceived Career Barriers Scale were utilized. Statistical Package for the Social Sciences 25 was made used of in gathering of research data.Findings: In result of the research, findings were observed separately under seven titles. In the first, the top three reasons behind 10th Grade Vocational School Students decide their fields of study are respectively low grades to study in Eskisehir, point of interest and thinking they are fit to that chosen field; whereas for Lefkosa these reasons differ as, students like the chosen area, point of interest and encouragement of the family. Regarding the second finding concerning reasons for difficulties students with higher averages experience, reasons respectively observed as lack of preparation and knowledge and instable knowledge factors. In the third finding, it was observed that lack of knowledge of students with averages between 40-60 is significantly higher than students with 60-80 averages. However, there is no difference observed between lack of preparation and point average. Depending on the fourth finding, lack of knowledge of students studying Child Development and Education is noticeably lower than students who are studying Graphic Design and Photography, Office Management and Motor Vehicle Technology. In a similar way, the instable knowledge of students from Child Development and Education Department is perceptibly lower than students from Graphic Design and Photography, Accounting, Finance-Marketing and Motor Vehicle Technology. Regarding lack of preparation, there is no a significant difference observed depending on different fields. As to finding five, variables in lack of preparation such as education on profession and difficult work conditions, poor motivation for exam, family and environmental impacts, studying in Lefkosa for High-School and being a woman were predicted as positive and explain %14 part of the matter. Depending on the sixth finding, variables in the lack of knowledge such as education on profession and difficult work conditions, future of the profession and labour market constraints, lack of exam motivation, family and environmental impacts, and finally poor point of interest and studying High-School in Lefkosa are predicted as positive; and explain %31 of the matter. As to final finding, insufficient knowledge to decide on career, education on profession and difficult work conditions, future of the profession and labour market constraints, lack of exam motivation, family and environmental impacts, lack of talent and interest and finally, High-School education in Lefkosa were predicted as positive and explain %37 of the matter.Conclusion and Suggestions: In regard to research findings it was concluded that it is appropriate to conduct more new research in new schools of different cities and different fields towards field preferences of vocational school students. Moreover, academic field representations, informative seminars towards families and coordination of teachers with psychological counsellors were proved to be necessary to eliminate lack of field knowledge of students. Keywords: Vocational school, Career choice, Career barriers, Career decision making difficulties