Türk eğitim sisteminde meritokrasi ve liyakat esaslı yönetici yetiştirme, atama, değerlendirme sistemi ile liyakatlı yönetici niteliklerinin incelenmesi: Bir karma yöntem araştırması

Abstract

Bu çalışma Türk Eğitim Sistemi'nde meritokrasi, liyakat esaslı yönetici yetiştirme, atama ve değerlendirme sistemi ile liyakatlı yönetici niteliklerine ilişkin yönetici ve öğretmen görüşlerini belirlemeyi ve Türk Eğitim Sistemi'nde meritokrasi kavramı ve liyakat esaslı yönetici yetiştirme, atama ve değerlendirme sistemi üzerine bir model önerisi sunmayı amaçlamaktadır. Önce nitel verilerin toplandığı sonra nitel analizlerden elde edilen alt problemlere ilişkin bulguları test etmek üzere nicel verilerin toplandığı, karma araştırma yöntemlerinden keşfedici karma yöntem stratejisi araştırma modeli olarak kullanılmıştır. Çalışmanın ilk aşaması bütüncül çoklu durum çalışması olarak desenlenmiştir. Beş ilkokul ve beş ortaokul olmak üzere toplam 10 farklı ilköğretim kurumunda çalışan farklı görevdeki 13 yönetici ile farklı branşlardan 13 öğretmen çalışma grubuna alınmıştır. Nitel araştırmanın çalışma grubu belirlenirken seçkisiz olmayan amaçsal örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik örneklem yöntemi kullanılmıştır. Çalışmanın ikinci aşaması ise nicel araştırma yaklaşımı ile gerçekleşmiştir. Türk Eğitim Sistemi'nde meritokrasi, liyakat esaslı yönetici yetiştirme, atama ve değerlendirme sistemi ile liyakatlı yönetici niteliklerine ilişkin yönetici ve öğretmen görüşlerini belirlemek amacıyla betimsel tarama modeli; liyakat esaslı yönetici yetiştirme, atama ve değerlendirme sistemleri ile liyatkalı yönetici nitelikleri arasındaki ilişkiyi belirlemek için de ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Nicel araştırma yaklaşımının kullanıldığı bölümün örnekleminin seçiminde ilk aşamada tabakalı örnekleme kullanılarak evreni temsil etme oranlarına göre merkez ilçelerde örneklem grubuna alınması gereken sayıda öğretmen ve yönetici belirlenmiştir. İkinci aşamada basit seçkisiz örnekleme yöntemi kullanılarak toplamda 367 öğretmen ve yöneticinin örneklem grubuna alınması yeterli görülmüştür. Ancak fazla sayıda anket uygulanmış ve geçerli 532 anket değerlendirmeye alınmıştır. Nitel verilerin toplanmasında açık uçlu sorulardan oluşan yarı yapılandırılmış bir görüşme formu kullanılmıştır. Nicel veriler ise `Eğitim Yöneticiliği Liyakat Ölçeği` ve `Liyakatlı Eğitim Yöneticilerinin Nitelikleri Ölçeği` ile toplanmıştır. Liyakatlı Eğitim Yöneticilerinin Nitelikleri Ölçeği 18 maddeden ve dört boyuttan oluşmaktadır. Ölçeğin toplam varyansı açıklama oranı % 69,79 ve bütünde madde toplam test korelasyonu ise 0,89 olarak bulunmuştur. Eğitim Yöneticiliği Liyakat Ölçeği'nin 25 maddeden ve dört boyuttan oluşmaktadır. Ölçeğin toplam varyansı açıklama oranı % 50,09 ve bütünde madde toplam test korelasyonu ise 0,86 olarak bulunmuştur.Nitel verilerin analizinde hem betimsel hem de içerik analizi kullanılmıştır. Nicel verilerin analizin de ise frekans, yüzde, standart sapma, aritmetik ortalama, parametrik testlerden ilişkisiz örneklemler için t-testi, ilişkisiz örneklemler için tek faktörlü varyans analizi ile tek faktörlü varyans analizinin varsayımlarının karşılanamaması durumunda parametrik olmayan testlerden Kruskal Wallis testi kullanılmıştır. Ayrıca, değişkenlerin sınıflandırılmasında kullanılan çok değişkenli analiz yöntemlerinden olan CHAID analizinden de yararlanılmıştır.Araştırma sonuçlarına göre, eğitim yönetiminde mevcut mevzuatta yetiştirme sürecinin olmadığı, yetiştirmenin mevzuata girmesi ve bu sürecin liyakatlı bir şekilde gerçekleştirilmesi gerekliliği vurgulanmıştır. Liyakatlı eğitim yöneticisinin sahip olması gereken en önemli niteliklerin başında iyi iletişim becerisi, alan uzmanlığı ve liderlik vasfı ile adaletli davranma olduğu ortaya çıkmıştır. Niteliklere ilişkin elde edilen boyutlar gruplandırıldığında ise liderlik becerileri, iletişim becerileri, eğitsel-sanatsal beceriler ve mesleki yeterlilik ve uzmanlığın vurgulanması araştırmanın öne çıkan sonuçlardandır. Ayrıca liyakata dayalı bir yetiştime sistemi ile liyakat düzeyi yüksek daha çok yönetici yetiştirilebileceği ve liyakatı temel alan bir değerlendirme sisteminin yöneticileri liyakat düzeyine göre sınıflandırmada etkili olup liyakat düzeyi yüksek olanların öncelikli atanmasını sağlayacağı söylenebilir. Bu açıdan, yönetici yetiştirme ve atama sürecinde adayların liyakat algılarının belirlenmesi ve liyakata ilişkin olumlu yüksek algıya sahip olanların yöneticilik sistemine dâhil edilirken dikkate alınması sağlıklı ve etkili bir eğitim yönetimi açısından önem taşımaktadır. Bu çalışmada geliştirilen `Eğitim Yöneticiliği Liyakat Ölçeği` ve `Liyakatlı Eğitim Yöneticilerinin Nitelikleri Ölçeği` Milli Eğitim Bakanlığı'nın yönetici atama sürecinde yönetici adaylarına uygulayabileceği türden araçlar olması ve kullanabilirlik açısından önem arz etmektedir. Ayrıca araştırma sonuçlarından hareketle geliştirilen `Liyakat Esaslı Eğitim Yöneticiliği Model Önerisi` de etkili bir eğitim yöneticiliği sistemi açısından önem taşımaktadır.

The aim of this study is to determine opinions of school administrator and teachers concerning meritocracy, merit based administrator training, appointment and evaluation system along with capable administrator qualities and to provide a model proposal on the concept of meritocracy and merit based administrator training, appointment, and evaluation system in the Turkish Education System.The exploratory mixed method design was used as a research model. Initially qualitative data then quantitative data were collected to test findings related to subproblems obtained from qualitative analysis. The first phase of the study was designed as a holistic multiple case study. Thirteen administrators from different posts and thirteen teachers from different branches working in 10 different elementary schools, five primary and five secondary schools, were taken into the study group. While determining the study group of the qualitative research, the maximum diversity sampling method was used out of random sampling methods. And the second phase of the study was realized through quantitative research approach. In Turkish Education System, descriptive survey model was used in order to determine managerial and teacher views on meritocracy, competency-based administrator training, appointment and evaluation system, and qualifications of capable administrators; and to determine the relationship between merit-based administrator training, appointment and evaluation systems and leadership qualifications, relational screening model was used. In The selection of the sample in quantitative research, the number of teachers and administrators required to be taken into sample group in the central districts according to the rates of representing the universe using stratified sampling was determined at the first stage. In the second step, it was considered to be sufficient to take 367 teachers and administrators in the sample group using simple random sampling method. However, a large number of surveys were conducted and 532 surveys were evaluated.A semi-structured interview form, consisting of open-ended questions, was used in the collection of qualitative data. The quantitative data were collected by the `Educational Administration Merit Scale` and `Qualifications Scale of Merit Educational Administrators`. The disclosure rate of total variance of Qualifications Scale of Qualified Educational Administrators that is comprised of 18 items and 4 dimensions was found as 69.79%; and the item total test correlation for all of the measurement tools was found as 0.89. The disclosure rate of total variance of Educational Management Merit Scale that is comprised of 25 items and 4 dimensions was found as % 50,09; and the item total test correlation for all of the measurement tools was found as 0.86.In the analysis of qualitative data both descriptive and content analysis were used. In the analysis of the quantitative data, percentage, frequency, arithmetic mean, standard deviation, t-test for unrelated samples from parametric tests, for unrelated samples one-factor variance analysis were used with Kruskal-Wallis test out of non-parametric tests in the event of the assumptions of single-factor variance analysis could not be met. In addition, CHAID analysis out of the multivariate analysis methods was used in classification of the variables.According to the results of the research, it is emphasized that there is no training period in the existing legislation in education management and that the training has to be included into legislation and this process should be performed in an efficient manner. It has been found out that the most important qualities that a qualified educational administrator should posses are qualities which are important in terms of meritocracy such as having good communication skills, field expertise and leadership qualifications along with fairness. When the dimensions that were acquired related to qualifications are grouped, leadership skills, communication skills, educational-artistic skills and vocational competence and the emphasis of specialization are among the prominent results of the research. What's more, it can be said that, with a qualified training system much more administrators with a high merit quality can be raised and an evaluation system based on merit is also much more effective in classifying the administrators according to their merit levels and the ones with high quality merit levels should be primarily appointed. In this respect, it's important to take into consideration the determination of the candidates' merit perceptions within the process of administrator training and appointment and while including the ones with high positive merit perceptions in the management system in terms of a healthy and effective education management system. The `Educational Managerial Merit Scale` and `Qualifications Scale of Competent Educational Administrators` developed in this study have importance in terms of availability and being the sort of questionnaires that are able to be applied to the candidates within managerial appointment process of the Ministry of National Education. Besides, the `Merit Based Educational Management Model Suggestion` developed from the results of the research is also important in terms of an effective educational management system.