Sivil itaatsizlik bağlamında vicdani red

Abstract

Demokratik hukuk devletlerinde, ciddi haksızlıklara karşı kamuoyunda bir tepki şeklinde hayat bulan ve ancak yasal yollar sona erdikten sonra söz konusu olabilen yasa dışı ve fakat meşru bir eylem olan sivil itaatsizlik; şiddetsiz bir eylemi amaçlayarak toplum vicdanını etkilemek için kamuoyu önünde gerçekleştirilen sivil bir harekettir. İnsan haklarının kamu otoritesi tarafından ihlal edilmesine karşı etkin ve önemli bir itiraz şekli olan sivil itaatsizlik ile bireyin; dini inanç, ahlaki değer, politik/felsefi düşünce veya gerekçelerle zorunlu askeri hizmet ve eğitimi reddetmesi olarak açıklanan vicdani red; yapılış şekli, saik, kapsam, amaç bakımından farklılık arz etmesine karşın kesiştikleri noktalar bulunmaktadır. Nitekim zorunlu askerliğin reddi bazı durumlarda salt bireyin içselleştirdiği bir tutum iken Türkiye'de genellikle politik bir sorgulamadır.Günümüzde, başta ABD ve Avrupa ülkeleri olmak üzere birçok ülkede, vicdani red bir insan hakkı olarak tanınmaktadır. Bu bağlamda, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin ve Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi'nin 18'inci maddelerinde ayrıca Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 9'uncu maddesinde yer alan `düşünce, vicdan ve din özgürlüğü` çerçevesinde ele alınarak koruma kapsamında düzenlenmiştir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin Bayatyan/Ermenistan kararı ile değiştirdiği yerleşik içtihadına göre vicdani red; artık inanç özgürlüğü çerçevesinde değerlendirilerek, askeri hizmetle bağdaşmayan savaş karşıtı inanç mensuplarına, zorunlu askerlik yerine sivil bir hizmet imkânı sağlamaktadır. Dolayısıyla, Türkiye'nin vicdani red talepleri karşısında hukuki düzenleme yapması kaçınılmaz bir durum haline gelmiştir. Kuşkusuz Türkiye'nin kendine özgü tarihi/kültürel, sosyal/ekonomik şartları, jeopolitik/jeostratejik konumu değerlendirilerek kapsayıcı bir düzenleme yapması beklenmektedir.Anahtar Kelimeler: Sivil itaatsizlik, yasa dışı, siyasi iktidar, demokratik devlet, vicdani red, AİHS, AİHM, zorunlu askerlik, sivil hizmet, ordu.

Cicil disobedience is an illegal but at the same time is a legitimate activity performed in public that aims nonviolent means against serious injustises which occurs in democratic constitutional states as last resort after all the legal means exhausted. Conscientious objection is explained through civil disobedience which is important and efficient objection against the violation of human rights exercised by public authorities, and in this way, Individuals through religious, moral, political/philosophical thoughts or reaons refuse to bear arms or participate in military service. Despite conscientious objection differs from civil disobedience in terms of the conduct, motives, context and objetive it has some common points with the civil disobedience. Thus, objection of compulsory military service in some cases while individuals' only interlazing/personal attitude, it is usually a political examination/ issue in Turkey.Nowadays, notably in the US and European countries and in many countries conscientious objection is recognized as a human right. In this context, conscientious objection taken up and and regalued in the scope of protection in the context of `opinion, conscience, and freedom of religion` based on the Universal human rights declaration and in the context of 18th Article of the International Covenant on Civil and Political Rights, and also in the 9th Article of the European Convention on Human Rights `.Conscientous objection is now evaluated in the context of freedom of religion, with the changed decision of European Court of Human Rights for Bayatyan/ Armenia according to its settled case-law. This decision gives opprtunity to people who have anti-war beliefs to do non-military civil service rather than conscription for military service. Therefore, It has become inevitable for Turkey to make a legal arrangement towards the conscientious objection requests. Undoubtedly, for this issue Turkey is expected to make a comprehensive and inclusivist regulation through evaluating Her unique historical/cultural, socio-economic conditions, geo-politic/geo-strategic position.Keywords: Civil disobedience, illegal, political power, democratic government, conscientious objection, European Convention on Human Rights, European Court of Human Rights, compulsory military service, civil service, military.