Kutadgu Bilig`de ahlak kavramı ve tıp etiğine katkısı

Abstract

ÖZET Kutadgu Bilig Yusuf Has Hacip (1018-1069) tarafından Xl.yy'da yazılmıştır. Kutadgu Bilig, mutluluk veren bilgidir. Eserin etkilendiği kaynaklar; Türk mitolojisi, Türk tarihi ve kültürü, eski Türk dini, Hint-İran-Çin etkisi, İslâm dini olarak kabul edilebilir. Kutadgu Bilig'de 4 temel kavram bulunmaktadır: KünToğdı =Töre =Etik,Ay Toldı=Kut=Mutluluk, Ögdilmiş=Akıl, Odgurmış=irfan. Her biri bir sembolü ifade eden şahıslar arasında geçen konuşmalarda devlet, siyaset, toplum, meslekler, ahlâk gibi değişik konularda görüşler verilmektedir. Ahlâk kelimesi arapça `hulk` kelimesinin çoğuludur. Türkçe'de tekil olarak kullanılır. Hulk, din, tabiat, huy, karakter anlamına gelir. Batı dünyasında ahlâk karşılığı `moral` kelimesi kullanılır. Etik.doğru ve yanlış davranış teorisidir, ahlâk ise onun pratiğidir. Eserde,ahlaki açıdan olumlu ve olumsuz kavramlar bulunmaktadır. Olumlu kavramlar: mutluluk, adalet, bilgili olmak, erdem, anlayışlı olmak, iyilik, vefa, alçak-gönüllülük, cömertlik, yiğitlik, merhamet, sabırlı olmak, faydalılık ve haya'dır. Olumsuz kavramlar ise; yalancılık,acelecilik,bilgisizlik,kibirli olmak.cimrilik.açgözlülük'dür. Çalışmamızda, tarihdeki filozoflardan Sokrates, Platon, Aristoteles, Kindi, Razi, Farabi, ibn-i Sina,T Hobbes, J Locke, D Hume, I Kant, J Bentham, J.S. Mill'in ahlâk görüşleri Kutadgu Bilig'deki ahlâk kavramı ile karşılaştırılmıştır. Günümüz Ulusal veya uluslararası bildirgelerdeki konularla Kutadgu Bilig'deki ahlâki kavramların ilişkili olduğu da görülmektedir. Tıp etiğinin temel ilkeleri olan; yarar sağlama, zarar vermeme, özerklik, adalet, aydınlatılmış onam(rıza), gizliliğe saygı, sadakat gibi ilkeler ise eserdeki evrensel değerlerle örtüşür. İnsanlığın daima etik ve tıp etiği ilkelerine ihtiyacı olacaktır. İnsanlık filozoflara çok şey borçludur, fakat salt onların görüşlerine bağlı kişi merkezli olmadan, evrensel ilke merkezli görüşler etrafında birleşirse insanlığın mutluluğu gerçekleşebilir. İnsanların sağlıklı ve mutlu olabilmesi etik ilkeler ışığında yaşamayla mümkündür. Hasta-hekim, hekim-toplum ve sağlık çalışanları arasında tıp etiğinin canlı tutulması sağlık kurumunun ve toplumun ivdevamlılığı açısından da önemlidir. Her an değişen günümüz tıbbi sorunlara (invitro fertilizasyon, genetik klonlama, fizyonomiyi değiştiren operasyonlar, küretaj, ötenazi vd.) cevap verebilmek ancak tıp etiği ilkeleri ile mümkün olacaktır. Tıp etiği ilkeleri bir toplumda olmazsa olmaz temel yapılardan biridir.

SUMMARY Kutadgu Bilig was written by Yusuf Has Hacip in 1 1th century (1018- 1069)..Kutadgu Bilig means knowledge that gives happiness. The references that the book affected can be accepted as Turkish Mythology, Turkish Culture and History, Old Turkish Religion, Hindu Iran and Chinese influences. There are 4 basicconceptions in KutadguBilig; KQnTogdi= justice= ethics,AyToldi= Happiness, Ogdilmiş= wisdom, Odgurmuş= virtue. These conceptions give viewpoints on state, politics, community, professions, ethics etc. in discussion made between individuals each of whom represents a symbol of these conceptions. `Ahlâk` which means moral in English is the plural form of `hulk` in Arabic. In Turkish it is singular. `Hulk` means religion, nature, habit and characters. Moral is somewhat different than Ethics which means, the study of the general nature of morals and of the specific moral choices to be made by a person; moral philosophy. Ethics means theory or a system of moral values, moral is its practice. This book includes negative and positive conceptions related with moral. Positive conceptions are happiness, justice, being well informed, virtue, tolerance, modesty, generosity, bravery, compassion, patience, helpfulness, bashfulness, negative conceptions are lying, impetuousness, ignorance, haughtiness, stinginess, greediness, In this study, morality conceptions of philosophers such as Socrates, Plato, Aristoteles, Kindi, Razi, Farabi, Ibn-i Sina,T Hobbes, J Locke, D Hume, I Kant, J Bentham, J S Mill and the conceptions in Kutadgu Bilig have been compared. It was seen that the subjects in national and international report and those in Kutagdu Bilig are similar. The basic principles of medical ethics such as beneficence,nonmaleficence,autonomy,justice,informed consent, confidentiality, fidelity etc. are in harmony with those universal values in this book. VIHuman race will always need medical ethics principles. Human race owes a lot to philosophers. If human race combines together around the views based universal principles, without being loyal to individual points of views, then happiness for all human beings can become a reality. Human being's happiness and healthiness depend on its living under the light of ethical principles. Keeping medical ethics alive between patient-doctor, doctor- community, and among health officials and employees is very important for continuity of both health institutions and community. Answering the continuously changing current medical problems such as invitrio, fertilisation, genetics, cloning, surgical operations that change physiognomy such as curettage, euthanasia, etc., will be possible together with the medical ethics principles. Medical ethics is one of the vital necessities of a communit. vu