Türkiye`de seçilmiş sağlık göstergeleri bakımından homojen il gruplarının belirlenmesi ve risklerine göre sıralanması

Abstract

ÖZET Türkiye'nin gelişiminde tüm illerin gelişmişlik düzeylerinin belirlenmesi ve birbirleriyle karşılaştırılması oldukça önem taşımaktadır. Bu nedenle çalışmamızda; Türkiye'deki 81 il, sağlık alanındaki gelişmişlik düzeyini etkileyen demografik, sosyo-kültürel, ekonomik ve sağlık ölçütlerinden seçilmiş 23 sağlık göstergesine göre değerlendirmeye alınmıştır. Çalışmada Kümeleme analizi kullanılarak homojen il grupları; gelişmiş, gelişmekte olan ve az gelişmiş iller olarak kümelere ayrılmış ve bu iller Anabileşenler analizi ile gelişmişlik derecelerine göre sıralanmıştır. İller k-ortalamalar kümeleme analizi ile 3, 4 ve 5 kümeye ayrılmış ve 3 kümeye ayırmanın diğerlerinden daha uygun olduğu belirlenmiştir. Anabileşenler analizi ile toplam varyansın %70.9'unu ve %99.7'sini açıklayan ana bileşenler değerlendirmeye alınmış, illerin gelişmişlik derecelerine göre sıralanmasında toplam varyansın %70.9'unu açıklayan Anabileşen yapısının uygun olduğu belirlenmiştir. Türkiye geneline bakılacak olursa, Kümeleme analizi ve Anabileşenler analizi sonuçlarına göre; sosyo-ekonomik ve sağlık göstergeleri açısından gelişmiş illerin batı bölgelerinde yoğunlaştığı (İstanbul, Ankara, İzmir, Eskişehir, Bursa, Edirne, Kırklareli, Karabük, Tekirdağ, Adana, Balıkesir, Kırıkkale, Yalova, Mersin, Antalya, Kocaeli, İçel, Sakarya, Kayseri), az gelişmiş illerin orta ve doğu bölgelerinde yoğunlaştığı görülmüştür (Erzurum, Düzce, Ordu, Aksaray, Diyarbakır, Kahramanmaraş, Şanlıurfa, Batman, Gümüşhane, Hatay, Bingöl, Bitlis, Mardin, Bayburt, İğdır, Kars, Siirt, Hakkari, Şırnak, Ağrı, Muş, Van). Anahtar Kelimeler: Anabileşenler Analizi, Kümeleme Analizi, k- Ortalamalar Yöntemi, MANOVA, İllerin Kümelenmesi, İllerin Risklerine Göre Sıralanması, Sağlık Göstergeleri. m

SUMMARY For the determination of Turkey's development level, it is very important to determine and compare the improvement levels of the whole cities. For this reason, in our study; 81 cities in Turkey were evaluated according to the 23 health indicators selected from demographic, sociocultural, economic and health criterions that affect improvement level in the health area. By using cluster analysis, all cities were separated into homogeneous clusters called developed, developing and underdeveloped and these cities were ranked according to the improvement degree with principal component analysis. The cities were separated into 3, 4 and 5 clusters with k-means cluster analysis and separating into 3 clusters was determined more appropriate than the others. With principal component analysis, the principal components, explaining 70.9 and 99.7 percent of total variance, were evaluated and for ranking, the principal components which explain 70.9 percent of total variance were determined as convenient. According to cluster and principal component analyses, from the point of view of socioeconomic and health criterions, the developed cities locate in west region of Turkey (Istanbul, Ankara, Izmir, Eskişehir, Bursa, Edirne, Kırklareli, Karabük, Tekirdağ, Adana, Balıkesir, Kırıkkale, Yalova, Mersin, Antalya, Kocaeli, İçel, Sakarya, Kayseri), underdeveloped cities locate in middle and east regions of Turkey (Erzurum, Düzce, Ordu, Aksaray, Diyarbakır, Kahramanmaraş, Şanlıurfa, Batman, Gümüşhane, Hatay, Bingöl, Bitlis, Mardin, Bayburt, İğdır, Kars, Siirt, Hakkari, Şırnak, Ağrı, Muş, Van). Keywords: Principal Component Analysis, Cluster Analysis, K-Means Cluster Analysis, MANOVA, Clustering Cities, Ranking Cities According to Risks, Health Indicators. IV