Diyabetes mellitus hastalarında sağlık okuryazarlığı, öz-etkililik ve sağlık sonuçları arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi

Abstract

Amaç: Bu araştırma diyabetes mellitusu olan hastalarda sağlık okuryazarlığı düzeyi, öz-etkililik ve sağlık sonuçları arasındaki ilişkiyi değerlendirmek amacıyla yapıldı.Gereç ve Yöntem: Kesitsel tipte yapılan bu araştırma Aralık 2018-Haziran 2019 tarihleri arasında Eskişehir Yunus Emre Devlet Hastanesi'nde yürütüldü. Araştırmanın örneklemini 18 yaş üzeri, bilinci açık, en az bir yıldır DM tanısı olan, okuryazar ve araştırmaya katılmaya gönüllü 700 hasta oluşturdu. Araştırmanın verileri Birey Tanıtım Formu, Sağlık Okuryazarlığı Anketi-Avrupa Birliği Ölçeği (SOYA-AB-Q47) ve Tip 2 Diyabetlilerde Öz-Etkililik Ölçeği kullanılarak toplandı. Veriler tanımlayıcı istatistiksel metotlar, t testi, varyans analizi, posthoc testi, korelasyon ve regresyon analizleri kullanılarak değerlendirildi. Bulgular: Araştırmada hastaların %36.6'sı 58-67 yaş grubunda, %75.4'ü kadın, %71.4'ü ilkokul mezunu iken %34.4'ünün DM tanı süresinin 16 yıl ve üzerinde olduğu saptandı. SOYA-AB-Q47 genel sağlık indeksi puan ortalaması 35.76±7.20; tip 2 diyabetlilerde öz-etkililik ölçeği genel puan ortalaması 76.38±10.17'dir. Hastaların yaş, eğitim durumu, başka kronik hastalık varlığı, DM tanı süresi, uygulanan tedavi gibi değişkenlere göre SOYA-AB-Q47 genel indeks puan ortalaması istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklı saptandı (p<0.05). Tip 2 diyabetlilerde öz-etkililik ölçeği puan dağılımının ise yaş, eğitim düzeyi, çalışma durumu, gelir düzeyi, başka kronik hastalık varlığı, DM hakkında bilgi alma durumuna göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklı olduğu belirlendi (p<0.05). Araştırmada hastaların SOYA-AB-Q47 genel indeks ortalama puanı bir birim arttığında öz-etkililik ortalama puanının 0.488 birim arttığı (p˂0.001), HbA1c değerinin 0.127 birim düştüğü (p=0.001), açlık kan glikozu değerinin 0.129 birim düştüğü (p=0.001), tokluk kan glikozu değerinin ise 0.095 birim düştüğü (p=0.011) belirlendi. Sonuç: Bu araştırmada DM olan hastaların sağlık okuryazarlığı düzeyinin çeşitli sosyo-demografik faktörlerden etkilendiği ve hastaların sağlık okuryazarlığı düzeyi arttıkça öz-etkililik düzeyinin arttığı, HbA1c, açlık ve tokluk kan glikozu değerlerinin düştüğü saptandı.Anahtar Kelimeler: Diyabetes Mellitus, Sağlık okuryazarlığı, Öz-Etkililik, HbA1c, Kan glikozu

Aim: This research was conducted to evaluate the relationship between health literacy level, self-efficacy and health outcomes in patients with diabetes mellitus.Materials and Methods: This cross-sectional research was conducted between December 2018 and June 2019 at Eskişehir Yunus Emre State Hospital. The sample of the study consisted of 700 patients over 18 years of age who were conscious, had a diagnosis of DM for at least one year, were literate and willing to participate in the research. The data of the study were collected by using the Individual Identification Form, Health Literacy Questionnaire-European Union Scale (HLS-EU-Q47) and Self-Efficacy Scale for Type 2 Diabetes. Data were analyzed using descriptive statistical methods, t test, variance analysis, posthoc test, correlation and regression analysis.Findings: In the study, 36.6% of the patients were in the 58-67 age group, 75.4% were female, 71.4% were primary school graduates, while 34.4% (n = 241) had a diagnosis duration of 16 years or more. HLS-EU-Q47 general health index average score of 35.76±7.20; the overall mean score of the self-efficacy scale in patients with type 2 diabetes was 76.38±10.17. According to the variables such as age, education, presence of other chronic disease, duration of DM diagnosis and treatment, mean HLS-EU-Q47 general index score was found to be statistically different (p <0.05). The distribution of self-efficacy scale scores was found to be statistically different in type 2 diabetic patients according to age, education level, employment status, income level, presence of other chronic diseases, and information about DM (p <0.05). In the research, if the general index average score of the patients health literacy increased by one unit, the self-efficacy mean score increased by 0.488 units (p˂0.001), the HbA1c value evaluated as health outcomes decreased by 0.127 units (p=0.001), fasting blood glucose value decreased by 0.129 units (p=0.001), while postprandial blood glucose value decreased by 0.095 units determined (p=0.011).Results: In this study, that health literacy level of patients with DM was affected by various socio-demographic factors and self-efficacy level increased as patients health literacy level increased, HbA1c, fasting and postprandial blood glucose values decrease revealed.Keywords: Diabetes Mellitus, Health literacy, Self-Efficacy, HbA1c, Blood glucose