Finansal piyasalarda vadeli işlemler

Abstract

ÖZET Geçtiğimiz yirmi yıl içerisinde finansal vadeli işlemler, yatırımcılardan gördüğü ilgide, çeşitte ve işlem hacminde önemli bir gelişme göstermiştir. Bu tez çalışmasında finansal vadeli işlemler; forward, gelecek sözleşmeleri ve opsiyonlar incelenmiştir. Bir forward sözleşme, alıcı ve satıcı taraflar arasında yapılan ve aşağıdaki özellikleri taşıyan bir anlaşmadır; 1. Sözleşmede önceden belirlenen ileri bir tarihte, alımı veya satımı yapılacak varlığın miktarı belirtilir. 2. Sözleşmede teslim yeri belirtilir. 3. Sözleşmede teslim fiyatı belirtilir. 4. 1, 2 ve 3 nolu koşullara bağlı olarak, satıcının alıcıya karşı satım, alıcının satıcıya karşı alım yükümlülüğü vardır. 5. Bazı durumlarda gerçekleşen küçük bir miktar hizmet üceti dışında, satışın gerçekleştiği tarihe kadar hiç bir para el değiştirmez. 6. Anlaşmayı yapan her iki taraf, sözleşmenin şartlarım pazarlık yoluyla belirler. Bir gelecek sözleşmesi, taraflardan birisinin karşı tarafa, gelecekte belirli bir tarihte belirli fiyattan, sözleşmeye konu olan varlığı satma yükümlülüğüne girdiği bir anlaşmadır. Temel olarak gelecek sözleşmeleri, forward sözleşmelere benzemektedir, çünkü her ikisi de gelecekte teslimi gerçekleşecek bir işlem için bir fiyat belirlemektedir. Bunun yanında, bu iki tip sözleşme arasında çok önemli farklar da vardır; 1. Forward sözleşmelerin koşullan, tarafların ihtiyaçları doğrultusunda belirlenirken, gelecek sözleşmelerinde, standart teslim tarihleri ve standart varlık miktarı söz konusudur. 2. Forward sözleşmeler, tezgahüstü piyasalarda işlem görürken, gelecek sözleşmeleri borsalarda işlem görmektedir. 3. Forward sözleşmelerde, para alış verişi teslim tarihinde yapılırken, gelecek sözleşmelerinde tarafların kar ve zararları günlük olarak belirlenmektedir. XII4. Gelecek sözleşmeleri denetlenebilirken, forward işlemlerde bu durum söz konusu değildir. Bir opsiyon sözleşmesi, alıcısına, sözleşmeye konu olan belirli miktarda varlık için, gelecekte belirli bir tarihte veya bu tarihten önce, belirli bir fiyattan, alım veya satım hakkı veren bir sözleşmedir. Bir opsiyonun alıcısı, alım veya satım hakkına sahiptir, ancak bu bir yükümlülük değildir. Bu hakkı elde etmek için, opsiyon alıcısı, opsiyon satıcısına bir prim öder. Eğer opsiyon alıcısı, elinde tuttğu bu alım veya satım hakkım kullanmayı seçerse, opsiyon satıcısının, sözleşmeye konu olan varlığı teslim etmek veya teslim almak konusunda bir yükümlülüğü vardır. Türkiye'de gelecek ve opsiyon sözleşmelerini uygulamaya koyabilmek için, gerekli yasal altyapı hazırlanmıştır. Bugün, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, İstanbul Altın Borsası ve izmir Ticaret Borsası, vadeli işlemler için gerekli gerekli bölümlerini kurmuşlardır. X111

ABSTRACT Over the past two decades, financial derivatives have experienced a remarkable expansion in scope, trading volume and acceptance by the investors. In this thesis, three important parts of financial derivatives, forward, futures and options are examined. A forward contract is an agreement between a buyer and seller that has the following characteristics: 1. It specifies a quantity and type of commodity or security to be bought or sold at a prespecified future date. 2. It specifies a delivery place. 3. It specifies a price. 4. It obligates the seller to sell the underlying asset to the buyer subject to conditions 1, 2 and 3, and it obligates the buyer to buy. 5. No money changes hands until the sale date except, perhaps, for a small service fee. 6. The two parties to the deal negotiate the terms of the forward contract. A futures contract is an agreement between two parties that commits one to sell a commodity or security to the other at a given price and on a specified future date. Futures contracts are fundamentally similar to forward contracts because they establish a price today for a transaction that will take place in the future, too. However, there are some important differences between the two types of contracts; 1. Futures contracts specify standardized quantities and delivery dates, while forward contracts are customised to meet the needs of the two parties. 2. Futures contracts are traded in exchanges, while forward contracts are traded in over the counter markets. 3. Futures contracts allow the participants to realize gains or losses daily, while forward contracts are settled only at delivery. 4. Futures contracts are regulated, while forward contracts are unregulated. XIVAn option contract is the right to buy or sell a specific quantity of an underlying asset at a specific price on or before a specific date in the future. The buyer (or owner) of an option contract has a right to buy or sell but it is not an obligation. To acquire this right, buyer pays a premium to the seller (also called option writer). If the buyer chooses to exercise his right to buy or sell the asset, the seller of the option has an obligation to deliver or take delivery of the underlying asset. In order to put the futures and options contracts into operation in Turkish exchanges, legal structure have been established. Today, İstanbul Stock Exchange, Istanbul Gold Exchange and İzmir Mercantile Exchange have a division for futures transactions. XV