Türkiye`deki sanat müzelerinin gereksinimleri bağlamında İstanbul Modern Sanat Müzesi için bir öneri

Abstract

ÖZET Yapılan tez çalışması ile amaçlanan; gereksinimi çok fazla hissedilen bir modern sanat müzesinin oluşumunda, ülkede bulunan ve bu alanda hizmet veren üç müzenin incelenerek mimari sorunlarının saptanması, mekansal ilişkilerinin belirlenmesi ve ihtiyaca cevap verebilecek müze programı ile müze mimarisi arasında doğru ilişki kurulmuş bir müzenin oluşturulmasında kaynak olabilecek verileri saptamaktır. Ve belirlenen bu veriler doğrultusunda İstanbul Modern Sanat Müzesinin olası mekanlarından biri olarak görünen eski Gülhane Serriyat Hastahanesine bir öneri hazırlamaktır. Hazırlanacak öneri sırasında, koleksiyon ile müze mimarisi arasındaki ilişkinin incelenmesi, sergi mekanının tasarım ilkeleri, müzeyi oluşturan diğer birimlerin bir biri ile olan ilişkileri, yapı fiziği açısından sergi alanının değerlendirilmesi, halk ile doğrudan ilişkisi olan mekanların müze yapısı ile bağlantısının nasıl olması gerektiği gibi sorulara cevap aramaktır. Ayrıca müze mimarisinin şekillenişi ile tarihi yapıların müzeye dönüştürülmesi sırasında dikkat edilmesi gerekenler, ile bu yapıların neden müze olarak kullanılması gerekliliği ve bu yapıların müzelerin ihtiyaçlarına ne kadar cevap verebileceği gibi soruların yanıtını bulmaktır. Müzeciliğin doğuşu, dünya ve Türkiye'deki gelişimi anlatılan birinci bölümde ana başlıklar altında müze türleri toplanmış ayrıca var oluşundan günümüze kadar müze yapılarının geçirdiği evrim ve gelişimi belirtilmiştir. IIMüze ve Müzeciliğin tarihsel sürecinin anlatıldığı bu bölümden sonra, Tarihi yapı niteliğindeki bir yapının müzeye çevrilmesi sırasında karşılaşılan problemler belirtilmiş, yapının işlev değişikliği aşamasında izlenecek yöntem ve çözüm önerileri sunulmuştur. Bu nitelikteki yapıların neden ve nasıl kullanılacağı anlatılmış ve yapı veya yapı grubunun işlev değişikliğinin neye göre tanımlanacağı özetlenmiştir. Tarihi nitelikteki yapıya müdahale biçimleri ve sınırları sunulmuştur. Bu saptamalar yapılırken hem akademisyen hem de alanlarında birer uygulamacı olan Prof. Dr. Zeynep Ahunbay, Prof. Dr. Emre Madran ve Doç. Dr. Ülkü Altınoluk'un görüş ve uygulamalarından yararlanılmıştır. Tarihi nitelik taşıyan bir yapının işlev değişikliği sırasında dikkat edilmesi gereken kuralların belirlenmesinin ardından, müze yapılarının tasarım ilkeleri anlatılmış, kurulacak mekan kurgusunda da dikkat edilecek yaklaşımlar açıklanmıştır. Mekanlar arasındaki ilişkiler tanımlanmış, mekanların tasarımında nelere dikkat edileceği belirtilmiş ve genel yaklaşımlar saptanmıştır. Ayrıca müze yapılarının kent içindeki konumlarının belirlenmesi ve önemi üzerinde durulmuştur. Müze yapılarının mekanları ile sergilenen nesne arasındaki ilişki incelenmiş ve bu konu üzerine çözüm ve öneriler geliştirilmiştir. Dünya'daki ve Türkiye'deki örnekler verilmiştir. Müze yapıları tasarlanırken dikkat edilecek teknik veriler ve bunlara ait değerler belirtilmiştir. Müze yapılarının tasarım ilkeleri ve tarihi nitelikteki bir binanın işlev değişikliği ile müzeye dönüştürülmesi sırasında dikkat edilecek noktaların ve yeni mekan kurgusu oluşturulurken gözönünde bulundurulacak verilerin belirtilmesinden sonra, Türkiye'deki sanat müzelerinin (resim ve heykel) içinde bulundukları yapı ile olan ilişkileri araştırılmış, müze yapılarının müze programına ne kadar cevap verebildiği irdelenmiştir. Tarihi nitelik taşıyan binada yeralan MSÜ İstanbul Resim ve Heykel Müzesi ile Ankara Devlet Resim ve Heykel Müzesinin içinde bulundukları yapılar açısından karşılaştıkları sorunlar, işlev değişikliği ile müzeye dönüştürülen bu yapıların müze yapısına ne kadar uygun olduğu belirlenmeye çalışılmıştır. Kendi özgün yapısı içinde yeralan İzmir Resim ve Heykel Müzesinin mimari açıdan yaşadığı sorunlar saptanmış, müzenin ıııyaşamaya başlaması ile oluşturulan program ve yapının mimari programında çıkan aksaklıklar belirlenmiş ve İstanbul Modern Sanat Müzesi için kaynak olacak veriler saptanmıştır. Mevcut müzelerin koleksiyonu ile müze yapısı arasındaki ilişki gözlenmiş ve yeni oluşturulacak müzede bu ilişkinin doğru kurulması için gerekli bilgiler toplanmıştır. Türkiye'deki sanat müzeleri dünyadaki örnekleri ile karşılaştırılmış ve İstanbul Modern Sanat Müzesi için gerekli tasarım ve uygulama verileri sağlanmıştır. Yapılan bu saptamalarla birlikte bir modern sanat müzesinin içinde yeralacağı yapının nitelikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Oluşturulan bu veriler doğrultusunda, İstanbul Modern Sanat Müzesi'nin Türkiye ve İstanbul için gerekliliği, amacı belirtilmiş ve İstanbul Modern Sanat Müzesi'nin olası mekanları arasında yeralan TRT Platoları, Yedikule Gazhane Binası'nın artı ve eksileri anlatılmıştır. İstanbul Modem Sanat Müzesi olarak kullanılması düşünülen eski Gülhane Serriyat Hastahanesi'nin, İstanbul Modern Sanat Müzesi'nin ihtiyacına ne kadar cevap verebileceği araştırılmış ve yapılan bu araştırmalar sonucunda yapının işlev değişikliği sırasında dikkat edilmesi gereken noktalar belirtilmiş ve kurulacak yeni mekan kurgusunun nasıl oluşturulacağı belirtilmiştir. Oluşturulan müze programı yapıya uygulanmış ve mevcut mekan verileri doğrultusunda en uygun müze programı oluşturulmuş, uygulamaya dökülmüş ve projelendirilmiştir. iv

SUMMARY Modern art museums are deep necessity for the countries. The aim of the following thesis; is to define the architectural problems, space relations and to obtain the source datums, by investigating three domestic museums involved in this area, for making the right entegration between the museum program and it's architecture. A proposal is decided to be prepaired, with the help of collected data, to the old Gülhane Serriyat Hospital, which is a possible alternative for İstanbul Modern Arts Museum. During the preperation of this proposal, we tried to find out some solutions for the following concerns; the relation between collection and museum architecture, design basics of exhibition center, the relations between the units that forms the museum, utilization of exhibition center by structural physics, the relations between museum and some of it's sections that have direct contact with public. Also we tried to resolve the details of a conversion process of a historical building to a museum and the improvement of the architecture of the museum. Additionally, finding out the reasons of conversions of old buildings and their capability of being used as museums. The first unit mentions the creation and development of the museum structure in the world and in Turkey. The museum types, their evolution and the development of museum architecture headlines are collected and organized as subtitles. vAfter the definition of the history of the museums and the museum process in the first unit, the possible problems of the converted historical building as a museum has been defined, and solution proposal is presented for the function change of the building. It is briefly explained how this conversion has got to be made and how the building which is carrying such properties has got to be used. The methods of touching a historical building and the limits of this intention are given. For making these definitions, the ideas of Zeynep Ahunbay, Emre Madran and Ülkü Altmok have been taken who are each an academition and an applicatant in their areas. After clearifying the point that should be taken care of while changing function of a historical building, the desing basics of museums have been mentioned and the important points about the programming that will be made, have been explained. Afterwards, the principles of museum program, the relation between the spaces and the points should be taken care of, has been explained. The necessity of the museums and their importance in the cities are defined. Some solutions and technical datums are given about the architecture and the collection relation also by giving examples from Turkey and the world. The art museums (paints & statue) in Turkey has been examined by their architecture and their success. MSU Istanbul Paints & Statue Museum and Ankara Paints & Statue Museum are dealed with as converted buildings. The problems about the building that the museum has settled in, and how suitable the buildings, which are converted to museum by changing function are, have been tried to be clearified. The architectural problems of İzmir Paints & Statue Museum are clearified. The necessary information to establish the correct entegration within the new museum has been collected by examinig the relation between current collections and the museum structure. The art museums of Turkey have been compared with the relevant examples in the world, and the resources for İstanbul Modern Arts Museum are formed. According to the obtained informations tne necceseraty of İstanbul Modern Arts Museum for İstanbul and Turkey; and the advantages and disadvantages of VIalternative buildings such as TRT Plateaus and Yedikule Gazhane Building have been compared. The efficiency of the proposed old Gülhane Serriyat Hospital has been investigated in the means of requirements and functionality as İstanbul Modem Arts Museum. In the result of the investigation, the details of the function change and new structure have been identified. The most suitable program has been created, projected and applied to the building. VII