Osmanlı son döneminde telif ve tercüme iki psikolojik eserin karşılaştırılması

Abstract

XIX. yüzyılın sonlarına doğru Batı'da müstakil bir bilim olarak disiplinler arasında yer edinen psikoloji, tüm dünyada dikkatleri üzerine çekmiş ve bu yeni disiplin üzerinde pek çok araştırma yapılmaya başlanmıştır. Batı'yla ilişkilerini geliştiren Osmanlı ilim dünyasında da doğal olarak bu yeni bilim dalı kendine yer edinmeye başlamıştır. Başta eğitim olmak üzere birçok disiplini derinden etkileyen psikoloji, bunu öncelikle kitaplarla gerçekleştirmiştir. Bunun bir yansıması olarak Avrupa'ya gönderilen öğrenciler buradaki gelişmeleri yerinde görme fırsatı bulmuş, dönüşlerinde bu yeni disiplinle ilgili kısman klasik kısmen Batılı tarzda eserler yazmış, birçok kitabı da tercüme etmişlerdir. Bu eserlerde psikolojik konu ve kavramalar salt Batı referanslı değildir. Bunlarda Osmanlı ilim ve düşünce dünyasının da izleri görülmektedir. Bu araştırmada amaç; Osmanlı son döneminde psikoloji üzerine yazılan telif ve tercüme iki eserin, psikoloji bilimindeki konu ve kavramlara nasıl açıklık getirdiklerini karşılaştırmaktır. Bunun yanı sıra ilgili kitapları bugünkü modern psikoloji perspektifiyle analiz ederek Osmanlı son döneminde psikolojik çalışmalara dair bir resim sunmaktır. Türkiye'de psikolojinin özerk bir bilim olmasına katkı sağlayan düşünür, kişi ve kurumlar hakkında yeterli derecede nitelikli çalışmalar çok azdır. Türkiye'de psikoloji tarihine katkı sağlayacağı düşüncesiyle araştırmada şu eserler incelenmiştir:Baha Tevfik ve Ahmet Nebil tarafından kaleme alınan Psikoloji-İlm-i Ahval-i Ruh veFransız düşünür Emile Boirac'ın felsefe içerisinde ele aldığı ve Türkçeye Felsefe Yahut Hikmet-i Nazariye Birinci Kitap: İlm-i Ahval-i Ruh başlığıyla tercüme edilen kitap.Bu çalışmada belgesel tarama ya da dokümanter tarih metodu kullanılarak 1915 yılı öncesinde yazılan telif ve tercüme iki psikoloji eseri incelenmiştir. Bunun öncesinde Osmanlılarda modern eğitim çalışmaları içerisinde psikolojinin tarihsel gelişimi, Avrupa ve İslam dünyasında psikolojinin gelişimi, Osmanlı klasik dönemde psikoloji çalışmaları hakkında genel bilgilere yer verilmiştir. Daha sonra XX. yüzyıl başlarında Osmanlı topraklarında kaleme alınan biri telif diğeri tercüme iki eser araştırmaya alınmış ve incelenmiştir. Bu araştırmada telif eserin ele aldığı psikolojik konu, kavram ve tespitler hem o dönemdeki tercüme bir eserle hem de bugünkü psikoloji eserleriyle karşılaştırılması yapılarak benzerlik ve farklılıklarının vurgulanması şeklinde bir yol takip edildi. Böylece Osmanlı son döneminde yapılan psikoloji çalışmaları konusunda genel bir fikir verilmeye çalışıldı. Araştırmada ilkin yazarların biyografileri verilmiş, sonra eserler içerik ve biçim bakımından incelenmiş ve son olarak eserlerin içerikleri bugünkü psikoloji eserlerle yakınlık ve farklılıkları belirtilmiştir.Baha Tevfik ve Ahmet Nebil'in telif eserinden hareketle Osmanlı ilim dünyasının modern psikolojiden haberdar olduğu ve bugünkü birçok psikolojik konu ve kavramın dönemin aydınlarınca ele alındığı görülmektedir. Bu durum Türkiye'de psikoloji biliminin gelişim tarihini daha öncelere çekmektedir. Bu durum Türkiye'de psikolojinin tarihi gelişimini anlatan çalışmalarının yeniden gözden geçirilmesi gereken bir gerekliliktir. Dolayısıyla Türkiye'de psikoloji tarihi gelişiminin iyi anlaşılması için Osmanlı aydınlarının söz konusu alana yönelik çalışmaları dikkate alınmalıdır.Anahtar kelimeler: Osmanlı Son Döneminde Psikoloji. İlm-i Ahvâl-i Ruh, Ahmet Nebil, Baha Tevfik, , Emile Boirac.

Psychology that declared its independence in the West in later 19th century has attracted the attention all over the world and many books and journals have been written on this discipline. This science naturally found place in Ottoman science world which improved its relation with the west. Psychology that influences many disciplines deeply especially education made it real with books. As a consequence students sent to Europe got a chance to see on sight the improvements and on the way back some of them are classic some of them are western they composed many works that are about this discipline and translated many works. In these works, subjects and concepts of psychology are not only with western reference. Traces of Ottoman science and idea world are seen, too.The aim in this research is to compare two works, compilation and translation, and how they make clear psychologic subjects and concepts. In addition to this, the aim is to draw a picture of psychology of that period to reader by analysing it with modern psychologic perspective. Works about philosopher, persons and instutitions contribute to psychology in Turkey as an autonomous science are very few. In this research, with the thought that it will contribute to these works have been analysed.İlm-i Ahval-i Ruh written by Baha Tevfik and his friend Ahmet Nebil.Felsefe yahut Hikmet-i Nazariye Birinci Kitap: İlm-i Ahval-i Ruh written by French scientist Emile Boriac.In this research two psychologic works, compilation and translation before 1915,have been analysed by using documentary research or documantary history research. Before that modern education works in Ottoman, historical improvement of psychology, improvement of psychology in Europe and Islamic world and psychology researches in Ottoman classical period will be mentioned. After that,two works written in Ottoman borders, one is compilation the other is translation, will be analysed.In this analysis, compilation works deal with psychological subjects, concepts and evaluations will be compared both with translation of that period and with present works.In this way we tried to give a general idea about the psychological works made in the last term of the Ottoman. In the research firstly authors' biographies have been metioned and then works have been analysed in terms of form and content and lastly resemblances and differences of these works with present works have been mentioned.With reference to Baha Tevfik's and Ahmet Nebil's compilation works, it is seen that Ottoman science world was aware of psychology and that many present subjects and concepts were dealed with by the highbrows in that term. This situation places psychology development history back in Turkey. This situation is a necessity for looking over the works about historical development of psychology again. Accordingly, in order to understand historical development of psychology in Turkey better the works of Ottoman highbrows should be taken into consideration.Key words: Psychology in the last period of Ottoman, İlm-i Ahvâl-i Ruh, Ahmet Nebil, Baha Tevfik, Emile Boirac.