Kanun virtüözü, besteci ve eğitimci Haçatur Avetisyan (1926-1996) ve kanun çalgısı özelinde Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti`nde (1920-1991) müziğin dönüşümü

Abstract

Kanun, Orta ve Yakın Doğu'da, pek çok coğrafyada çalınan bir çalgıdır. Bölge ve ülkeler bağlamında bakıldığında Kuzey Afrika'da, Fas, Cezayir, Ürdün, Mısır, Libya, Tunus ve Sudan'da; Arabistan yarım adasında, Suudi Arabistan, Yemen, Irak, Suriye, Lübnan, Kuveyt ve Filistin'de; diğer coğrafyalarda ise, İran, Türkiye, Ermenistan, Azerbaycan ve Yunanistan'da kanun çalınmaktadır. Kanun sazının genellikle müslüman ve makam müziği geleneği olan toplumlarda çalınıyor olması gözden kaçmamalıdır. Ancak bu çalışmanın konusu, hristiyan olan ve Anadolu coğrafyasında yüzyıllarca birlikte yaşadığımız, Türk ve Osmanlı makam müziği geleneğine besteci, icrâcı, çalgı yapımcısı ve teorisyen olarak çok büyük katkılar sağlamış olan Ermeni unsurunun, Rusya topraklarında yaşarken meydana getirdiği, kendine özgü kanun çalma geleneğidir. Bu çalışmada, alan araştırması yöntemi ve Ermeni kanun çalma stilinin uygulamalı olarak edinilmesi yoluyla, XX. yüzyılda Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde (1920-1991) kanun çalgısının, betimsel yöntem dâhilinde ortaya konan Sovyet kültür ve müzik politikaları bağlamında, nasıl bir değişimin öznesi olduğu, kanunda ekol olarak kabul edilen, kanunçalar, besteci, eğitimci Haçatur Avetisyan'ın (1926-1996) çalışmaları bağlamında ortaya konmuştur.Virtüöz kanunçalar olarak Avetisyan, Sovyet döneminde, 1951'de Berlin'de halk müziğini de içermek suretiyle düzenlenen bir festivalden, solo kanun icrâsıyla ödülle dönünce, Ermenistan'da kanun, halkın gözünde rağbet edilen bir çalgı olur. Bu ilgiye karşılık ilk olarak `teknikum' seviyesindeki bir okulda 1950'de başlattığı kanun eğitimini büyük bir hızla devam ettiren Avetisyan, izlediği kanun öğretimi yöntemi ile de kanun eğitimini kurumsallaştırma yolunda ilk adımları atan kişi olur. Bestecilik kariyerine kanun için yoğunluklu besteleri ile devam ederken, 1958-1972 yıllarında Ermenistan Devlet Dans Topluluğu'nun Halk Çalgıları biriminin müzik direktörlüğünü ve ardından 1973-1978 yıllarında Tatul Altunyan Şarkı ve Dans Topluluğu'nun sanat yönetmenliğini yaptığı dönemde, kanun ve diğer halk çalgılarının bulunduğu orkestra için pek çok eser de besteleyerek, Sovyet yönetiminin desteklediği `ilerleme' hareketinin gereğini yerine getirir. 1978'de Komitas Erivan Devlet Konservatuarı bünyesinde Halk Müziği Bölümü'nü açan kurucu üyelerden biri olan Avetisyan, kanunun konservatuar müfredatına dâhil edilmesindeki başat rolünü devam ettirir. Günümüz Ermenistan Cumhuriyeti'nde, kanun alanında tanınan solist, besteci ve eğitimci kanunçalarların çoğu Avetisyan'ın öğrencisidir.Anahtar Kelimeler: Kanun, Ermeni müziği, Sovyet kültür politikaları, Haçatur Avetisyan, Ermenistan kanun stili, Ermeni âşık müziği

Kanun is an instrument that is played in Middle East, Near East and North Africa. Countries who have a practice of using kanun in their national music are Morocco, Algeria, Jordan, Egypt, Libya and Tunisia in North Africa; Saudi Arabia, Yemen, Iraq, Suria, Lebanon, Kuwait and Palastine in Arab Peninsula; besides Turkey, Iran, Azarbaijan and Armenia, Greece. Many of those nations are Muslim societies who have a traditional maqamic music. However, this study investigates the use of kanun in the music of a christian society, the Armenians, who had lived as an Ottoman subject in Anatolia for centuries and contributed to Ottoman music with composers, performers and theorists; and after then developed a new form of kanun practice within Russian impact.Focusing on the efforts of Khachatur Avetisian (1926-1996), who was a kanun player, composer and educator; this study aims to identify how the kanun has become the subject of change within the context of Soviet culture and music policies in Armenian Soviet Socialist Republic (1921-1991) by using the descriptive method, field research methods in Armenia and learning of Armenian style kanun playing.Kanun became widely popular in Armenia, when Avetisian is awarded for his virtousity on kanun, in an international festival organized at Berlin in 1951.While he was developing a composing career especially with pieces for kanun, he worked as the music director of Folk Instruments Department at Armenia National Dance Ensemble from 1958 to 1972. From 1973-1978, he worked as the art director of Tatul Altunyan Dance and Song Ensemble, he composed pieces for groups with folk instruments besides kanun. Those pieces can be evaluated as a part of development policy supported by Soviet government. In 1978, being one of the founders of Folk Music Department at Komitas Yerevan State Conservatory, he kept on leading to involve kanun in conservatory curriculum. In Armenian Republic, most of the well known player, composer and educator of kanun are Avetisyan?s students.Keywords: Kanon, Kanoun, Qanun, Armenian music, Soviet culturel policy, Khachatur Avetisian, Armenian kanun style, Armenian ashough music