The paleographical analysis of the manichaen script for middle Iranian and old Uyghur texts

Abstract

Manihaizm hem İranistik hem de Türkoloji alanında çalışanlar için önemli bir araştırma alanıdır. Manihaist İran ve Türk külliyatına ait hem dinî hem de din dışı içerikli pek çok metin bulunmaktadır. Bu eserlerin çoğu 9-13. yüzyıllar arasında, İpek Yolu boyunca önemli bir ticaret merkez olan Turfan bölgesinde üretilmiştir. Ticari öneminin yanı sıra bu bölge aynı zamanda ciddi bir kültürel merkezdir. 20. yüzyılın ilk yarısında bölgeye giden Alman arkeoloji ekiplerince Turfan vadisinde sayısız el yazması ve parça bulunmuştur. Bulunan bu eserlerin büyük bir bölümü Avrupa'daki müze ve araştırma merkezlerine getirilmiştir. Günümüzde, Manihaist metinlerin saklandığı en büyük arşiv Berlin-Brandenburg Bilimler Akademisindeki Turfan Araştırmaları Merkezi ile Berlin Asya Sanatları Müzesindedir. 1904'ten bu yana Manihaist elyazmaları üzerinde pek çok yayın yapılmış olmasına rağmen Orta Asya'nın dinleri, dilleri, tarihi, politik ve sosyal yapısı hakkında bize geniş ölçekte oldukça değerli bilgiler sağlayan bu alan üzerine yapılacak olan çalışmalarda hala katedilecek uzun bir yol olduğu aşikârdır. Elinizdeki bu tezde Manihaist Eski Uygur ve Orta İran dillerinde yazılmış Mani yazılı metinlerin paleografisi karşılaştırmalı olarak sunulmaktadır. Çalışma boyunca Mani yazılı bu metinlerde kullanılan alfabedeki benzerlikler, farklılıklar, çeşitlikler ve gelişimler ortaya konulmuştur.

Manichaeism is one of the most important and interesting fields of study for both the Iranists and Turcologists. There are many religious and non-religious texts in the Manichean Iranian and Turkish corpus. Most of the Manichean texts were written between the 9th-13th centuries in the Turfan region, which is an important trade center along the Silk Road. In addition to its mercantile significance, this region is also a remarkable cultural center. In the first half of the 20th century numerous manuscripts and items in the Turfan oasis were discovered by German archeological teams. After that, these findings were brought to European Museums and research centers. At the present time, the largest archive of the Manichean texts in various languages belongs to Turfan Studies in Berlin-Brandenburg Academy of Sciences and Humanities, and Asian Art Museum in Dahlem, Berlin respectively. Many studies have edited on these manuscripts since 1904; however, there is still long path to venture in this field which provides us very valuable information on a very wide scale such as languages, religions, history, political and social structure in Central Asia. In this dissertation we wanted to present a comparative study on the paleography of the Manichean Middle Iranian (Middle Persian, Parthian and Sogdian) and Old Uyghur texts in the Manichean script. Throughout the study we tried to find out the similarities, distinctions, variations and developments of the Manichean script in these languages