11-17. yüzyıl orta Asya Türkçesinin söz varlığı

Abstract

Bu çalışmada Eski Uygurca metinler ve Eski Türk yazıtları haricinde İslamî dönem Türkçe metinlerde görülen Türkçe kelimelerin söz varlığı ortaya konulmuştur. Arapça, Farsça kelimeler bu söz varlığı çalışması dışında tutulmaktadır. İncelemiş olduğumuz kelimeler, Türkçe kökenli olanlarla sınırlıdır. Mümkün olduğunca ulaşabildiğimiz 11- 17. yüzyıl Orta Asya Türkçesine ait eserler taranarak söz varlığı çalışması tamamlanmaya çalışılmıştır. İslamî dönem öncesinde görülmeyen yeni kök ile türeme sözcüklerin bir araya getirilmesi, 12-13. yy. sonrası Türkçesinin söz varlığının ortaya konması amaçlanmaktadır. Bahsi geçen yüzyılları kapsayan süreç içerisinde söz konusu edilecek olan kelimeler için dönem dönem bakılmış, her döneme ait eserler taranmış ve sonrasında ayrıntılı bir incelemeye yer verilmeye çalışılmıştır. Çalışma, sırasıyla Karahanlı Türkçesi (11.-13. yüzyıllar); Harezm Türkçesi (14. yüzyıl); Çağatay Türkçesi (15.-17. yüzyıllar) ve Kıpçakça (13.-17. yüzyıllar) çerçevesi içerisinde ele alınmaktadır. İnceleme süreci içerisinde öncelikle Uigurisches Wörterbuch, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Old Turkic Word Formation, Drevnetyurkskiy Slovar', Tietze'nin Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı ve incelenecek olan kelimenin söz varlığı yapısına bağlı olarak yardımcı olacak diğer başlıca kaynaklar ışığında gerçekleştirilmiştir. Bu sözlüklerle Türkçe kelimeler tespit edilerek Orta Asya Türkçesinin söz varlığı ortaya konulmuştur. Değerlendirilen kelimeler, ilk şeklinden itibaren diğer dönemlerde geçirmiş olduğu değişimlerle birlikte verilmiş olup varsa birer örnekle desteklenmiştir.Çalışmamızda, İslamî dönem öncesinde görülmeyen yeni kök ile türeme sözcükler bir araya getirilmiştir. Böylece 11-17. yüzyıl Orta Asya Türkçesinin söz varlığı tek bir çalışma içerisinde verilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın kapsamı ve sınırlılıkları, bahsi geçen yüzyılları kapsayan eserlerden oluşmaktadır.

In this study, the existence of Turkish words in Islamic era Turkish texts, exception of Old Uighur texts and Old Turkish inscriptions, was explored. Arabic and Persian words are excluded from this vocabulary study. The words reviewed are limited to those of Turkish origin. Works belonging to the 11-17th century Central Asian Turkic were scanned as much as possible and the study was tried to be completed. Our aim was to reveal the vocabulary of the Post Old Turkic language by bringing together the unfamiliar way of etymology derived before the Islamic period, 12-13 centuries. Words that are mentioned during the period covering the mentioned centuries was looked at, the works of each period were scanned and an attempt to lay out a detailed examination was provided. The study covered Karakhanid Turkic (11th-13th centuries); Khwarezm Turkic (14th century); Chagatai Turkic (15th-17th centuries) and Kipchak Turkic (13th-17th centuries).During the course of the review process, examination of a word by looking at its vocabulary structure took place by looking at mainly to the Uigurisches Wörterbuch, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Old Turkish Word Formation, Drevnetyurkskiy Slovar', Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati of Tietze and other helpful resources. Turkish dictionaries were determined by identifying those word of Central Asian Turkic origin. Evaluated words were documented along with the changes that they underwent in other periods and supported with a sample where possible.In our study, new root and derivative words that were not seen before the Islamic period were brought together. With this way, the vocabulary of Central Asian Turkic during 11-17th century was tried to be analyzed in a single study. The scope and limitations of the study consist of those works covering the centuries mentioned.