Ulaştırma mühendisliğinde yöneylem araştırılması çözüm teknikleri kullanımının incelenmesi

Abstract

Ulaştırma Mühendisliğinde Yöneylem Araştırması Çözüm Teknikleri Kullanımının <4A T İncelenmesi Mustafa Sinan YARDIM İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı Ulaştırma Programı Anahtar Kelimeler : Karar verme, modelleme, ulaştırma, ulaştırma problemleri, yöneylem araştırması. ÖZET İnsanların ve eşyaların zaman ve mekan içinde yer değiştirmesine ulaştırma denir. Günümüzdeki sosyo-ekonomik sistemlerden biri de ulaştırma sistemidir. Bu sistem, niteliği bakımından topluma hizmet üreten bir sistem olup, tasarımında aranacak özellikler çok yönlüdür. Bir yandan sistemi kullanıcı durumda olan bireyleri tatmin etmek, diğer yandan da sistemin kurulmasında karşılaşılacak teknolojik, ekonomik, toğrafik, demografik, sosyo-ekonomik ve politik kısıtlan göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Ulaştırma sisteminin planlanması ve işletilmesi için karar vericilerin karşılaştıkları problemler oldukça karmaşık bir yapıdadır. Son dönemlerde ortaya çıkan Yöneylem Araştırması, bütünleşik ve disiplinlerarası yaklaşımları benimsemiş ve insan-makina sistemlerinin karmaşık yapıdaki karar problemlerine bilimsel yöntemlerle çözümler arayan bir disiplin olarak, ulaştırma sistemlerinin gerek planlama, gerekse işletme düzeyindeki karar problemlerinde de uygulama alam bulmuştur. Bu tezin amacı, Yöneylem Araşurması'nın değişik ulaştırma mühendisliği problemlerinin çözümünde lcuüardabilirhğini araştırmak ve bu problemlere günümüze dek ne tip YA çözüm teknikleriyle yaklaşıldığım, ulaştırma mühendislerinin dikkatine sunmaktır. Bunların sonunda tesbit edilen genel eğilim aracılığıyla, bir problemle karşılaşan ulaştırma mühendisi için, model kurma aşamasında - kısmî de olsa - kolaylıklar sağlayacak bir anahtar hazırlamaktır. Bu tez, Giriş, Yöneylem Araştırmasına Genel Bir Bakış, Ulaştırma Sistemi ve Problemleri, Ulaştırma Sisteminde YA Çözüm Teknikerinin Kullanımı ve Sonuç olmak üzere beş bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, tezin amacı ve bu amaca ulaşmak için izlenen yöntem ve kapsam belirtilmiştir. İkinci bölümde, YA bilim dalı ile ilgili genel bilgiler verilmiştir. YA bilim dalı tezin amacına hizmet edecek şekilde, karar verme ve modelleme kavramlarıyla beraber değerlendirilmiştir. Ulaştırma sistemini ortaya koyarken YA'nm kavramlarından / y,*`»*yararlanıldığı için bu bölüm öncelikle incelenmiştir. Ayrıca, YA çözüm teknikleri, bu i j bölümde genel olarak değerlendirilmiş ve yeni bir YA çözüm teknikleri sınıflandırması S> önerilmiştir. Üçüncü bölümde, ulaştırma sistemi ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Ulaştırma Sisteminin tanımlanmasından sonra sistemin yapısı ve özellikleri ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Ulaştırma altsistemlerine de genel anlamda değinilmiştir. Daha sonra,ulaştırma sistemi karar verme açısından incelenmiştir. Sistemin karar değişkenleri ve karar sürecine değinildikten sonra ulaştırma mühendisliğinde karşılaşılan problemler incelenmiştir. Burada da özgün bir ulaştırma mühendisliği problemleri sınıflandırması yapılmıştır. Dördüncü bölümde ise, tezin başlığını oluşturan Ulaştırma Mühendisliğinde YA Çözüm Teknikleri Kullanımı konusuna ayrıntılı olarak girilmiştir. Tezin bel kemiğini oluşturan bu bölümde yapılan kaynak taraması ve sınıflandırmanm sonuçlan ortaya koyulmuştur. Yapılan değerlendirmeden sonra, konuyu açıklayıcı bazı örnekler verilmiştir. Tezin sonuçlandınldığı beşinci bölümde, varılan nokta belirtilerek öneriler sunulmuştur.

M I Sı P - » An Investigation for Using Operations Research Solution Methods d*jf in Transportation Engineering Mustafa Sinan YARDIM Civil Engineering Department Transportation Programme Keywords : Decision making, modeling,operations research, transportation, transportation problems SUMMARY Motion of men and things from a place to another depending on time is called transportation. In the present time, one of the socioeconomical systems is held as transportation system. Transportation system is a service-producing system to the society from the aspect of its quality and the properties required in its design are multidirectional. To satisfy people who make use of the system, and to consider technological, economical, topographical, demographies, socioeconomical, and political constraints that will be encountered when the systems built are both necessary. The problems that are faced by decision-makers in planning and operating of transportation system are in a quite complicated feature. Operations Research that is appeared in the last decades uses integrated and interdisciplinary approaches and as a disciplin, looking for solutions to complex decision-making problems of man-machine systems with scientific methods, has been applied in both planning and management level. The purpose of this thesis is to investigate the useableness of Operations Research in the solution of different transportation engineering problems and to present what types of solution techniques have been applied up to now to these problems for transportation engineers' attention, and consequently to find keys providing facilities - even they are partial - by means of a specified general trend in the stage of building a model for a transportation problem. In order to realize the purpose of this thesis, the method followed has been in the four steps:In the first step, OR as a science is examined together with the concept of decision making and modeling; and the description, structure and features of transportation system are stated.In the second step, the problems faced in transportation engineering are examined by describing in general meaning. In the third step, the use of OR solution techniques in transportation engineering is investigated. In the final step, some examples explaining the subjects of the thesis are presented. This step is concluded with some proposal in the final part. ®0^s