Endüstride fabrika yeri seçimi

Abstract

ÖZET Bir işletme kurma kararı verildiğinde, ilk yapılacak iş kuruluş yerinin seçimidir. Kuruluş yeri olarak, işletme açısından en avantajlı yer seçilmelidir. Uygun yerin seçilmemesi, işletme maliyetlerini arttırmakla birlikte, belki de teknolojik gelişmeye uyum sağlaması için yapılması gerekli olan yatırımların yapılmasını engelleyecektir. Bu da işletmenin ilerlemesini engellemek demektir. Bu çalışmada kuruluş yeri tarif edilmiş, kuruluş yeri seçim basamakları verilmiştir. Kuruluş yeri seçiminde kullanılan modeller izah edilmiştir. İşletmelerin ihtiyaçlarının farklı olmasından dolayı kullanılacak modeller de farklı olmaktadır, işletmenin genel yapısına göre modellerden hangisinin tercih edilerek uygulanacağı açıklanmıştır. Kuruluş yeri seçimini etkileyen; işgücü, pazarlama, hammadde, enerji, su ihtiyacı, iklim şartları, inşaat maliyeti, çevre kirliliği, kamu politikalarının durumu, ulaştırma olanakları, arazi maliyeti gibi faktörler incelenmiştir. Bu faktörlerin, kuruluş yerini ne şekilde etkilediği, hangi tip işletmelerde hangi faktöre ağırlık verileceği açıklanmıştır. İşletme ekonomisi açısından kuruluş yeri seçim yöntemleri olan, iç karlılık oranı ve net bugünkü değer yöntemleri açıklanmıştır. Konuya açıklık kazandırmak amacıyla bir örnek verilmiştir. Genellikle kuruluş yeri seçiminde ulaştırma modeli kullanılır. Ulaştırma modelleri içinde en yaygın kullanılanı doğrusal ulaştırma modelidir. Birim taşıma maliyetleri esas alınarak, alternatif kuruluş yerleri arasında maliyeti minimum olan yer tesbit edilir. Bu işlem esnasında, gerekli olan atamaların yapılması için çeşitli teknikler mevcuttur. Kuzey-batı köşesi metodu, minimum giderli sıra metodu, en az giderli hücreler metodu, karşılıklı tercih metodu, VAM metodu, net gider değişim metodlarından herhangi biri kullanılarak başlangıç çözümü bulunur. Optimum çözümün bulunması için basamak metodu veya MODÎ metodu kullanılır. Eğer modelde bozulma durumu varsa gerekli işlemler yapılarak sonuca ulaşılması anlatılmıştır. Giderler açısından, arz miktarları açısından, talep miktarları açısından duyarlılık analizinin nasıl yapılacağı açıklanmıştır. Yeni bir yöntem olan oyun kuramı ile kuruluş yerinin tesbiti açıklanmıştır. Burada da alternatif yerler arasında faydayı en büyükleyen yer seçilmiştir. XIIISadece ulaştırma maliyetlerine bakarak karar vermek, optimum sonucu vermeyebilir. Seçimi etkileyen diğer faktörlerin de dikkate alınması gerekmektedir. Bu da kalitatif faktörlerin analiziyle gerçekleşmektedir. Bu çalışmada olduğu gibi, değişik faktörlerin değerlendirilmesiyle kuruluş yeri seçilir. Karar verme esnasında pekçok faktörün kullanılmasından dolayı, kuruluş yeri seçimini, çok amaçlı karar verme sistemi içinde ele alabiliriz» Son yıllarda kullanılmaya başlanan çok amaçlı karar verme tekniklerinden biri analitik hiyerarşi yöntemidir. Bu çalışmada yöntem tanıtılmış, kuruluş yeri seçiminde nasıl kullanılacağı izah edilmiştir. Kuruluş yeri seçiminde kullanılan tüm yöntemler açıklanmış ve gerekli örnekler verilmiştir. Böylece kurulacak olan bir işletme için açıklanan yöntemlerden biri veya birkaçı kullanılarak en uygun yer seçilebilir. XIV

ABSTRACT When it Is decided to built a new plant/company, the first work that must be done is to select the plant location. That location should have the most advantages for the company. Selecting an unsuitable location not only increases the costs of company but olsa prevents to make new investments that are necessary for adapting technologic developments. This means to prevent the development of the company. In this study, plant location was described; the steps of plant location selection were given and the models that are used in the selection were explained. Due to needs of companies, the models may be different. Which model is prefered and applied was explained according to the general structure of the company. The factors that affect the plant-location selection, such as manpower, marketing, raw-material, energy and water need, climate, construction cost, environment pollution, case of goverment policies, transportation possibilities, cost of land etc. were examined. In addition to this, how these factors affect the plant. location and in which type of company which factor has the most importance was explained. From the view of company economy, internal profitability ratio and net present worth value methods as plant-location selection methods were mentioned. Furthermore, to make the subject clear an example was given. Generally, transportation model is used in the plant- location selection. The most common transportation model is the linear transportation model. Unit transportation costs are taken basically, then the location that has the minimum cost, between alternative locations is selected. During this work, there are several methods to make necessary allocations. One of the methods among north-west corner method, row with minimum cost method, cell with minimum cost method, VAM (Vogel's Approximation Method), net cost change method is used to find an initial solution. To find an optimum solution the stepping stone or MODI method is used. If there is deterioration in the model, necessary works are done to obtain a solution. All were mentioned In the study. In addition to these, it was explained how the sensitivity analysis is done from the cost point, from the demand quantity point and from the supply quantity point. Moreover, a new method namely plant location selection with game theory was given. In this method, a location that XVincreases the profit among alternative locations were selected. To decide just by looking at transportation costs, can not give the optimum solution. Other factors that affect the selection should be taken into consideration. This happens with the analysis of qualitative factors. Like in this study, by evaluating different factors, optimum plant location is selected. During making decision, because of many factors, plant location selection can be examined in the decision systems with many goals. One of this kind of system that has been used for the last years is the analytical hierarchy method. In this study, this method was described and how it is used in the plant location selection was explained. Shortly, in this study, whole methods used in plant location selection was introduced and necessary examples were given. By using one or more than one method described previously, the most suitable location can be selected for the company that will be founded. XVI