Kastamonu örneğinde Anadolu kenti imaj öğeleri ve değişim süreci

Abstract

Bu çalışmanın ana amacı geleneksel kent dokularını kentsel tasarım ve çevre psikolojisi çerçevesinde inceleyerek öğrenmek ve buna bağlı olarak geleneksel dokuların kentsel imaj ve kentsel tasarım öğeleri konusundaki zenginliğini ortaya koymaktır. Ayrıca, yapı imar düzenleri ile gelişen konut alanlarının kentsel tasarım ve imaj konularındaki eksiğine dikkat çekmek ve gelişme alanlarının planlanmasında kentsel imaj faktörünün gözetilmesi amacıyla imaj öğelerinin tasarlanması konusunda ipuçlarını ortaya koymak da çalışmanın hedeflerinden biridir. Bu amaca ulaşmakta kullanılan temel yöntem ise, kentsel ve dokusal ölçekte özelliklerini korumuş olan yerleşmelerden birini seçerek analiz etmek, seçilen bu yerleşmede geleneksel doku ve gelişme dokularını kentsel imaja katkı ve içerdikleri imaj öğeleri yönünden karşılaştırmaktır. Bu çalışmada Anadolu Kenti 'nin daha önce ele alınmamış olan 'kentsel imaj' boyutu algılama, öğrenme, sevme ve benimseme çerçevesinde incelenmektedir. Sözkonusu incelemede gözlem, sözlü sorgulama, çizili sorgulama, farklı dönemlere ait kent fotoğraflarını ve haritalarını karşılaştırma yöntemleri kullanılmıştır. Bu yöntemlerin uygulanması ve sunulmasında da konuyla ilgili Lynch, Appleyard, Milgram gibi bilim adamlarının kentsel imaj çalışmaları Anadolu Kenti kapsamında değerlendirilmiştir. Araştırma örneği olarak Anadolu Kenti niteliklerini gösteren, günümüze kadar çok az değişikliğe uğramış geleneksel dokulara sahip olan Kastamonu kenti seçilmiştir. Bu kentin seçilmesindeki diğer önemli etkenler ise yerleşmenin kentsel imaj öğeleri açısından istenilen özelliklere sahip olması ve geleneksel yerleşmenin bir bütün olarak algılanmasını sağlayarak yerleşmenin görsel değerini arttıran (çanak biçimli) makroformudur. Beş bölümden oluşan çalışmanın Giriş Bölümü'nde ülkemizdeki kentlerin çevre psikolojisi bağlamındaki sorunlarına değinilerek bu sorunlara neden olan kentsel tasarım çalışmalarının gerektiği anlamda uygulanmayışı konusu ele alınmıştır. Bu başlık altında çalışmanın amacı ve kapsamı irdelenerek araştırma örneği seçimine değinilmiş, analiz yöntem ve teknikleri açıklanmıştır. Son olarak çalışmayı oluşturan bölümlerin içerikleri özetlenmiştir. Kavramsal Çerçeve konulu ikinci bölüm dört altbaşlıktan oluşmaktadır. Bunlardan ilki 'algılama kavramının' açıklandığı altbaşlıktr. İkinci altbaşlıkta ise çalışmaya temel oluşturan dört kuram ele alınmaktadır. Algı kavramına temellenen bu kuramlardan birincisi, özellikle çalışmanın gözlem sürecini yönlendiren 'Geştalt Kuramı'dır. İkinci kuram 'Algılamada Ekolojik ve Kültürel Kuram' ile üçüncü kuram 'Zihinsel Haritalar Kuramı' çalışmanın sözlü ve çizili sorgulamalarının gerçekleştirilmesi ve yorumlaması süreçlerinde değerlendirilmiştir. Çalışmada inceleme konusu olan 'Kentsel İmaj Kuramı'ndan ise araştırmalar sonucunda elde edilen verilerin kent mekanı bağlamında yorumlanmasında yararlanılmıştır. Üçüncü altbaşlık ise tezin diğer temel kavramı olan 'Anadolu Kenti'nin tanıtılmasını içermektedir. Çalışmaya konu olan yerleşme özellikleri, çalışma içeriğinin gerektirdiği kapsamda, işlev alanları ve imaj öğeleri çerçevesinde ele alınmıştır. Dördüncü altbaşlık bölüm değerlendirmesidir. viÇalışmanın üçüncü bölümünün konusu Kastamonu kentinde imaj öğeleri incelemesidir. Bu bölümde öncelikle Kastamonu kentinin seçilme nedenleri açıklanmaktadır. Bunun devamında ise yerleşmenin konumu, tarihsel ve mekansal gelişim süreçleri ele alınmaktadır. Bu bölümün sonunda yerleşme ile ilgili bilgiler, gözlemler ve 'Kentsel İmaj Kuramı' ışığında uzman gözüyle kentin imaj öğeleri değerlendirilmektedir. Farklı dönemlere ait fotoğraf ve haritalar yardımı ile incelenen imaj öğelerinin değişimi bölümün değerlendirme kısmında sunulmaktadır. Çalışmanın dördüncü bölümü bir önceki bölümde ortaya konan kentin imaj öğelerinin kentte yaşayan yetişkinler, lise öğrencileri ve İstanbul'a göç etmiş kişilerin düşünceleri ve bilgileri kapsamında test edilmesi sürecini içermektedir. Bu bölümde farklı grup ile yapılan görüşmeler sonucunda yerleşmenin algılanmasındaki farklılıklar ve bunları etkileyen etmenler ele alınmaktadır. Üçüncü bölümde sıralanan Kastamonu yerleşmesi imaj öğeleri bu bölümün değerlendirmesinde zihinsel haritalardan derlenen imaj öğeleri ile karşılaştırılmaktadır. Son bölümde çalışmadan elde edilen sonuçlar ele alınmıştır. Bunlara ek olarak bu araştırmanın ne gibi çalışmalara temel oluşturacağı ve ne tür çalışmaların başlangıcı olduğu konusuna da bu bölümde yer verilmektedir. Anahtar kelimeler: Anadolu Kenti, çevre psikolojisi, algılama, kentsel imaj, Kastamonu.

This dissertation aims to study traditional urban patterns in the context of urban design values and environmental psychology and brings up the wealth of traditional urban patterns on urban image and design values. Moreover, to emphasize the deficiency of residential areas progressing by spatial development forms and to give the clues on design of image elements for considering urban image as development areas being planned are other objective of the study. The basic method to achieve this purpose will be analyzing a settlement which conserved its urban form and characteristics and comparing the traditional and new urban patterns with respect to their contribution to urban image and the image elements they include. This study examines the urban image of an Anatolian City in terms of attributes related to perception, adoption and appropriation. Techniques such as observations, questionnaires and mental maps had been employed and examination and comparison of photographs and maps belonging to different periods of the city under study were carried out. Methods drawn from the studies of Lynch, Appleyard and Milgram have been used in the context of an Anatolian City. As a case study, a city that shows the characteristics of an Anatolian city and has good conservation of traditional urban fabric, Kastamonu is selected. The other factors effected on the selection are the essential properties of urban image elements that have been in demand and the bowl-shaped macroform of the settlement that makes the traditional city perceivable as an integrity and expands its visual value. The study consists of five sections. Introduction deals with the problems faced in Turkish cities in the perspective of environmental psychology and discusses the importance of urban design as a key tool in solving these problems. The aims and the scope of the study, criteria used in selection of the case study, methods and techniques of analysis and other chapters of the study are summarized in this section. The second section, which issued Conceptual Framework, consists of three subtitles. The first explains 'perception concept'. In the second, four theories that constitute the study are being treated. Geştalt Theory had been especially useful in guiding the observational aspects of this study; Ecological and Cultural Theory in Perception and Mental Maps Theory were used guiding the enquiries, both oral and in drawing, and their interpretation. Environmental Image Theory which is the research subject of the study was used in interpreting all data acquired by explorations in terms of urban space. The last subtitle includes the identification of Anatolian City which is the other main concept of the thesis. The settlement properties that issued the study are discussed in the context of functional areas and image elements as its necessity in the scope of study content. The subject of the third chapter is a survey on the Elements of Urban Image in the City of Kastamonu. In this section, a detailed account of the criteria upon why Kastamonu is selected as a case study is given and the historical and spatial development process of the city is explained. In the conclusion of this section, in the light of information gained, observations carried out and the 'Environmental Image Theory', the elements of the image vmof the city is evaluated. The transformation of the elements of image inspected by the photos and maps of various terms is taken up in the evaluation part of the section. The fourth chapter focuses on the analysis of the perception of the elements of image of the city delineated in the previous chapter by high school students and adult residents of the city as well as those people who migrated from Kastamonu to Istanbul. In this section, as a result of the interviews with different groups, difference in the perception of the settlement and the causes effecting this result were discussed. The conclusion of the fourth chapter draws a comparative analysis between the elements of image of Kastamonu mentioned in the third chapter and the elements of image of Kastamonu compiled from cognitive maps in the fourth chapter. The last chapter of the dissertation gives the results of the study. Moreover, the chapter closes with recommendations for possible researches driven from this study. Keywords: Anatolian City, environmental psychology, perception, urban image, Kastamonu.