Koruma öncelikli alanlarda aktör ağın çözümlenmesi ve betimlenmesi: İstanbul Tarihi Yarımada örneği

Abstract

İnsanoğlu 20. yüzyılın son çeyreğinden bugüne bilgi teknolojilerindeki gelişmelere temellenen bilişim devrimini yaşamaktadır. Teknolojideki bu değişim toplumların değişmesine de neden olmuştur. Bu doğrultuda değişen toplumsal yapının ihtiyaçlarının karşılanması sürecinde kentler ekonomik, toplumsal ve ekolojik sorunlarla başetmek durumundadır. Kentlerin toplumsal sorunlar başlığı altında karşılaştığı meselelerden biri de bu tezin sorun tanımını oluşturan kültürel mirasın yitirilmesidir.Bilişim devrimiyle birlikte toplumsal yaşamda paradigma değişimi meydana gelmiştir. Modern değerler dizisine sahip toplum postmodern değerler dizisini sahiplenmiştir. Toplumun düşünsel haritasında yaşanan bu değişim süreci planlama disiplinini, devlet aygıtının yönetim anlayışını ve toplumların kültürel mirasa bakış açısını da değiştirmiştir. Bu değişime rağmen tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de kültürel mirasın yitirilmesi sorununa yasal ve yönetsel yapılanmalar çerçevesinde çözüm üretilmeye çalışılmaktadır. Ancak kültürel mirasın yitirilmeye devam ettiği bir gerçektir.Kentler ekonomik organizasyondaki değişimin, sosyal ilişkilere yansıması sonucunda meydana gelmektedir. Kentin fizik mekânının yeniden üretilmesi sırasında toplumu oluşturan gruplar arasında ittifaklar kurulur. Günümüzde yaşanan paradigma değişimi çerçevesinde devlet aygıtının da bu ittifakların parçası olduğu vurgulanması gereken bir husustur. İçinde bulunduğumuz zaman diliminde aktör ağ olarak kavramsallaştırılan bu ittifaklar görülmeyen ve düzenli olmayan ilişkiler çerçevesinde oluşmaktadır. Bu kapsamda kültürel mirasın yitirilmesi meselesinin temel nedeni değişen toplumsal yapının ihtiyaçları doğrultusunda kentsel mekânın yeniden üretimi sürecinde kent toprağından gelir elde etme amacıyla oluşan aktör ağın eylemleri şeklinde açıklanabilir.Tezin amacı yaşanan paradigma değişimi çerçevesinde kentsel çevrenin yeniden üretilmesi ve kullanılması sürecinde mirasın yitirilmesi sorunu ile toplumu oluşturan grupların arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda çalışmanın kuramsal çerçevesi toplum ve toplumsal değişme kavramları kapsamında modern ve postmodern dönem arasındaki paradigma değişikliğini içerecek biçimde oluşturulmuştur. Çalışmanın yöntemi de yine paradigma değişimi bütününde yapılan yöntem tartışması sonucunda belirlenmiştir. Bu tartışmada kurumsalcı yaklaşıma temellenen `alan yönetimi' yapılanması ile post-yapısalcı yaklaşıma temellenen `aktör ağ teorisi' karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Bu tartışmanın neticesinde belirlenen yöntem aktör ağ teorisidir. Aktör ağ teorisi nitel bir araştırma yöntemidir. Bu bağlamda çalışma alanı olarak tanımlanan Tarihi Yarımada ile ilgili aktör ağı çözümlemek üzere nitel veri toplama yöntemlerinden biri olan yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılarak görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bunun yanısıra ülkemizde mirasın korunmasını etkileyen yasal metinler incelenmiştir. Görüşmecilerden sağlanan bilgiler ve yasal düzenlemelerden elde edilen metinler söylem analizi ile değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeler sonucunda aktör ağın devlet aygıtı ve yatırımcı aktörlerce meydana geldiği, aktör ağın eylemlerini gerçekleştirmek için yasal erki kullandığı ve aktör ağın eylemleri neticesinde fizik mekânın dönüştüğü, bu süreçte kültürel mirasın yitirildiği bulgularına ulaşılmıştır. Bu bulgular ışığında kent toprağından gelir elde etme düşüncesi etrafında birleşen toplumsal grupların kültürel mirasın yitirilmesiyle ilişkili olduğu ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca kuramsal çerçevede belirtilen paradigma değişikliğinin toplumsal yansımasıyla ilgili bulgulara da erişilmiştir. Bu konuya çoğulculuk anlayışı bütününde yeni kurumsalcılık yaklaşımı kapsamında girişimci devlet düşüncesiyle hareket eden devlet aygıtının kent toprağından gelir elde eden gruplardan biri olması, örnek olarak gösterilebilir.Son olarak, toplumsal yapı kapsamında meydana gelen hetararşik ilişkilerin kent mekânını yeniden üretme süreci ile kültürel mirasın yitirilmesi sorunu arasındaki ilişkinin betimlenmesi hedefi ile kurgulanan kuramsal çerçeve, yöntem ve alan çalışmasına ilişkin sonuçlar ile konuyla ilgili değerlendirme ve önerilerde bulunulmuştur.Anahtar kelimeler: Aktör Ağ Teorisi, toplum ve paradigma değişimi, kültürel miras, alan yönetimi, söylem analizi, İstanbul Tarihi Yarımada.

Since the last quarter of the 20th century, humankind lives the information revolution which is based on developments in information technology. This change in technology also have caused changes in communities. In this direction, cities must cope with economic, social and ecological problems during the process which has met the needs of the changing social structure. Under the heading of social problems, loss of cultural heritage is one of the problem which cities are faced. The problem of loss of cultural heritage is also the problematique of this dissertation.With the revolution in information technology paradigm shift has occurred in social life. During this shift community which has modern values starts to have postmodern values. The process of the paradigm shift changed the perspective of the planning, the government approach and the cultural heritage. Despite these changes, in Turkey as well as all over the world, loss of cultural heritage issues are trying to solve within the legal and administrative structures. But cultural heritage is still lost.Cities have occurred as a result of reflection of social relations of changes in economic organization. During the reproduction of physical space, coalitions are being formed among community groups. Today, in the context of the paradigm shift, it should be emphasized that governments are the part of these coalitions. At the present time these coalitions which are conceptualized as actor network, are consisted of the hidden and irregular relations. In this scope, the main reason of the loss of cultural heritage issue is actor network actions which exist during the reproduction of urban spatial process, with the idea of generating revenue from urban land.This dissertation aims to reveal the relationship between the problem of the loss of heritage and social relations which exist during the reproduction and use of urban land process in the context of paradigm shift. Starting from the aim, this study?s theoretical framework is formed in the context of community, social change and paradigm shift between modern and postmodern eras. The method of this study is determined as a result of the methodological debate in paradigm shift. In this debate, `site management? structure which is based on institutionalism and `actor network theory? that based on poststructuralism are comparatively examined. As a result of this debate actor network theory is determined as method of this thesis. Actor network theory is a qualitative research method. At this point, one of the qualitative data collection methods which is called semi-structured interviews are used during interviews in İstanbul Historical Peninsula case for analysing actor network. Besides this, the written laws and statutes in our country that will adversely affect the heritage protection, are also investigated. The information which is provided from the interviewer and obtained from legal texts, are evaluated by using the discourse analysis. As a result of these evaluations, some findings are reached such as actor network is formed by government and investors, actor network uses legal power to perform its actions and as a consequence of actor network?s actions physical space is transformed, in this process cultural heritage has been lost. Under these findings, the relation between loss of cultural heritage and social groups which are combined around the idea of generating revenue from urban land, is revealed. Furthermore, findings are attained that is related to reflection of paradigm shift in community. The state could be an example which is acting under the pluralist, neoinstitutionalist approach and with the idea of the entrepreneurial state is one of the group that revenue from the urban land.Finally, results which are obtained from theoretical framework, methodology and case study are evaluated and proposals related to these results are given.Keywords: Actor Network Theory, social change and paradigm shift, cultural heritage, site management, discourse analysis, Istanbul Historical Peninsula.