Topraksız tarım şekillerinden biri olan saksı (kova) kültürünün sera domates yetiştiriciliğinde verim ve kaliteye etkileri üzerine araştırmalar

Abstract

133 ÖZET Ülkemizde bugüne kadar topraksız kültür ile yapılan çalışmalarda torba, paket ve yatak kültürleri ile çalışılmıştır. Bu araştırmalardan elde edilen sonuçlar bitkisel üretimde saksıların da kullanılabileceğini göstermiştir. Ancak saksı kültüründe de farklı bitki türlerine, çeşitlerine uygun saksı boyutlarının ve uygun yetiştirme ortamlarının belirlenme ihtiyacı doğmuştur. Bu çalışma, farklı saksı hacimlerinin ve farklı yetiştirme ortamlarının sera domates yetiştiriciliğinde vegetatif ve generatif gelişme özellikleri ile verim ve kalite üzerine etkilerini saptamak amacı ile düzenlenmiştir. Bu konudaki araştırmalar 1993 - Sonbahar ve 1994 - İlkbahar dönemlerinde, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümüne ait bir serada yürütülmüştür. Sonbahar ve ilkbahar olmak üzere iki farklı yetiştirme döneminde yürütülen denemelerde yetiştirme ortamı olarak (1) torf, (2) perlit ve (3) 1 : 1 torf-perlit karışımından oluşan üç farklı ortam ile (1) 8 ve (2) 16 litrelik iki saksı hacmi kullanılmıştır. Araştırmalarda bitkisel materyal olarak, 1993 - Sonbahar döneminde `Sagit 146`, 1994 - İlkbahar denemesinde ise `Sagit 146` çeşidi ile birlikte `Amfora Fİ` çeşidi de ilave edilerek çeşitte bir faktör olarak ele alınmıştır. Her iki dönemdeki denemeler tesadüf blokları deneme desenine göre ve 1993 - Sonbahar denemesi dört tekerrürlü, 1994 - İlkbahar denemesi ise üç tekerrürlü olarak düzenlenmiştir. 1993 - Sonbahar yetiştiriciliğinde 03 Ağustos 1993 tarihinde tohumlar ekilmiş, 13 Ağustos 1993' de şaşırtma işlemi yapılmıştır. Fideler seradaki yerlerine 01 Eylül 1993 tarihinde dikilmiştir. 1994 - İlkbahar denemesinde ise tohum ekim, şaşırtma ve fide dikim tarihleri, sırası ile, 10 Ocak, 21 Ocak 1994 ve 02 Mart 1994' dür. Fideler. 1993 - Sonbahar denemesinde sıra üzeri 40 cm, stra arası 100 cm; 1994 - İlkbahar denemesinde ise sıra üzeri 40 cm, sıra arası 70 cm dikim aralıklarıyla deneme desenine uygun olarak seradaki yerlerine yerleştirilmiştir. 1993 - Sonbaharda bitkilerin büyümesi134 7. salkımın iki yaprak üzerinden yapılan uç alma ile durdurulmuş, 1994 - İlkbaharda ise büyüme ucu serbest bırakılmıştır. Bitkiler dikimi takiben ikinci günden itibaren günlük olarak damla sulama sistemi ile verilen ve Maaş ve Adamson (1980)' a göre hazırlanan komple besin eriyiği ile beslerımiştir. Denemeler süresince besleme ve sulama birlikte yürütülmüş, sulama işlemi bir önceki günün solar radyasyon değeri esas alınarak günlük gereksinim duyulan su miktarı hesaplanarak yapılmıştır. Her iki dönemde yürütülen denemelerde vegetatif gelişme özelliklerini belirlemek amacı ile birinci salkım yüksekliği, salkımlar arası yükseklikler, gövde kalınlığı, kök uzunluğu ve kök kuru ağırlığına ait değerler belirlenmiştir. Generatif gelişme özellMerinin saptanması için ise, salkımlardaki çiçek ve meyve sayılan ile meyve tutum yüzdeleri, toplam verim, toplam meyve sayısı ve meyve kalite özellikleri ile ilgili incelemeler yapılmıştır. Bu araştırmalar sonucunda elde edilen bulguları şöyle özetleyebiliriz; 1993 - Sonbahar denemesinde birinci salkım yükseldiği üzerine denemede kullanılan saksı hacimlerinin, yetiştirme ortamlarının ve hacim * ortam interaksiyonlanmn etkileri istatistiki açıdan önemli bulunmamıştır. Saksı hacirnlerinin 1. - 2., 2. - 3., 4. - 5., 5. - 6. ve 6. - 7. salkımlar arası yüksekliklere ait değerlerin değişiminde etkili olmadıkları, yalnızca 3.-4. salkımlar arası yüksekliklerin saksı hacimlerine bağlı olarak değişim gösterdiği saptanmıştır. 1.-2. salkımlar arası yükseklik değerleri yetiştirme ortamlarından etkilenmiş, en kısa salkım arası ise perlitten elde edilmiştir. Salkımlar arası yükseklikler üzerine hacim * ortam interaksiyonlanmn etkisi istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. 1993 - Sonbahar denemesinde yetiştirilen bitkilerden en kaim gövdeli olanlan 16. litre hacimli saksılarda gehşmiştir. Yetiştirme ortamlarına bağlı olarak gövde kalınlığı ile ilgili en yüksek değer torfda elde edilmiş, bunu sırası ile 1 : 1 torf-perlit kanşınu ve perlit izlemiştir. Hacim * ortam interaksiyonlannda yetiştirilen bitkilerin gövde kalınlıktan arasında bir fark olmamıştır.135 Kök uzunluktan incelendiğinde; saksı hacimlerinin kök uzunluğu üzerine olan etkileri istatistiki açıdan önemli bulunmuş, yetiştirme ortamlarının ve hacim * ortam interaksiyonlannm etkileri ise önemsiz olmuştur. Farklı saksı narinlerinin ve yetiştirme ortamlarının kök kuru ağırlığı üzerine istatistiksel olarak önemli bir etkisi etkisi görülmemiştir, kök kuru ağırlığı açısından farklı grup oluşturan hacim * ortam interaksiyonlarında, en yüksek kök kuru ağırlığı 16 litre hacimli saksı (2) - perlitten (2) oluşan 22 nolu uygulamadan elde edilmiştir. Denemede farklı hacimlere sahip saksıların ve farklı ortamların kullanımının salkımlardaki çiçek ve meyve sayılan üzerine önemli bir etkisi görülmemiştir. Aynı şekilde hacim * ortam interaksiyonlanmnda salkımlardaki çiçek sayılan üzerine etkisi önemsiz bulunmasına karşın meyve sayılan açısından yalnızca 3. salkımdaki meyve sayılarını etkilemişlerdir. Salkımlardaki meyve tutum yüzdelerine saksı hacimlerinin etkisi yalnızca 1. salkımda, ortamların etkisi ise 1. ve 2. salkımlarda istatistiksel olarak önemli bulunmuş ancak hacim * ortam interaksiyonlannm etkileri bütün salkımlarda önemsiz bulunmuştur. 1993 - Sonbahar denemesinde saksı hacimlerinin, yetiştirme ortamlarının ve ikisi arasında oluşturulan hacim * ortam interaksiyonlannm toplam verim üzerine etkisinin olmadığı belirlenmiştir. Toplam meyve sayısı üzerine 8 ve 16 litrelik saksıların ve hacim * ortam interaksiyonlannm etkisi görülmez iken yetiştirme ortamlarının önemli derecede etkili olduğu ve perlitte meyve sayısı bakımından en yüksek değere ulaşıldığı tesbit edilmiştir. 1993 - Sonbahar denemesinde kullanılan hacimlere ve hacim * ortam interaksiyonlanna bağlı olarak 1. sınıf, 2. sınıf ve 3. sınıf meyve yüzdeleri arasında önemli bir farklılık görülmemiştir. Ancak farklı ortamlar ile çalışmanın 1. ve 2. sınıf meyve yüzdelerini % 99, 3. sınıf meyve yüzdelerini ise % 95 güvenle etkiledikleri saptanmıştır. 1. smıf meyve oram en yüksek 1 : 1 torf-perlit karışımında ve perlitte olmuştur.136 - 1994 - ilkbahar denemesinde kullanılan ortamlara göre, birinci salkım yüksekliği perlitte daha fazla olmuş, saksı hacimlerinin ise önemli bir etkisi olmamıştır. Denemede kullanılan çeşitlerin ise birinci salkım yüksekliği üzerine etkisi önemli olmuş ve Amfora Fİ çeşidinin ilk salkımları yere daha yakın olmuştur. Bitkilere ait birinci salkım yükseklikleri ortam * hacim, ortam * çeşit, hacim * çeşit ve ortam * hacim * çeşit interaksiyonlanna göre herhangi bir farklılık göstermemiştir. Yetiştirme ortamları 2. - 3., 6. - 7. ve 7. - 8. salkımlar arası yükseklikler üzerine etkili olmuş diğer salkım aralarına herhangi bir etkisi bulunmamıştır. Saksı hadnılerinin, ortam * hacim ve ortam * hacim * çeşit interaksiyonlanmn salkımlar arası yüksekliklere etkisi önemsiz bulunmuştur. Çeşitlere bağlı olarak, 1. - 2., 3. - 4., 4. - 5., 5. - 6. ve 9. - 10. salkımlar arası yükseklikler önemli farklılıklar göstermiştir. Ortam * çeşit interaksiyonlaında 6. - 7. ve 10. - 11. salkımlar arası yükseklik değerleri, hacim * çeşit interaksiyonlannda ise 3. - 4., 4. - 5. ve 9. - 10. salkımlar arası yükseklik değerleri önemli bulunmuştur. Denemede en kaim gövdeye sahip bitkiler torfda, en ince gövdeli bitkiler ise perlitte gelişmiştir. Gövde kalınlıkları saksı hacimlerine, ortam * hacim, ortam * çeşit, hacim * çeşit ve ortam * hacim * çeşit interaksiyonlanna göre bir değişiklik göstermezken Amfora Fİ çeşidinde en kaim gövdeli bitkiler elde edilmiştir. Ortamların bütün salkımlardaki çiçek sayılan üzerine etkisinin önemsiz; hacimlerin yalnızca 7. ve 9. salkımlardaki, çeşitlerin ise 1., 4. ve 5. salkımlardaki çiçek sayılan üzerine etkili olduğu belirlenmiştir. Ortam * hacim interksiyonlanna göre 4. salkımdaki, ortam * çeşit interaksiyonlanna göre 7. salkımdaki, hacim * çeşit interaksiyonlanna göre ise 10. salkımdaki çiçek sayılan istatistiksel olarak farklılıklar göstermiştir. Denemede kullanılan ortamlar 7. salkımda; saksı hacimleri 7. ve 11. salkımda; çeşitler ise 1., 2., 3., 4., 5., 8., 10. ve 11. salkımda bulunan meyve sayılarım etkilemişlerdir. Ortam * hacim ve hacim * çeşit interaksiyonlanmn salkımlardaki meyve137 sayılan üzerine etkisi olmamış, ortam * çeşit interaksiyonlan 4. salkımdaki, ortam * hacim * çeşit interaksiyonlan ise 7. salkımdaki meyve sayılan üzerine etkili olmuştur. Farklı yetiştirme ortamianmn 2. salkımdaki, saksı hacimlerinin 6., 7. ve 11. salkımlardaki, çeşitlerin L, 2., 4., 5., 6., 8., 10. ve 11. salkımlardaki, ortam * hacim interaksiyonlannm ise yalnızca 10. salkımdaki meyve tutum yüzdelerini önemli derecede etkiledikleri belirlenmiştir. 1994 - İlkbahar denemesinde ise yetiştirme ortamlarının toplam verim ve toplam meyve sayısı üzerine herhangi bir etkisi olmamıştır. Saksı hacimleri yalnızca toplam verimi önemli derecede etkilemiş ve en iyi sonuç 16 litre hacimli saksılardaki bitkilerde saptanmıştır. Çeşitler ise toplam verim ve toplam meyve sayısı üzerine etkiüolmuştur. Denemede yer alan ortam, hacim ve çeşit arasında oluşturulan bütün interaksiyonlann toplam verim ve toplam meyve sayısı üzerine farklı etkilere sahip olmadıklan belirlenmiştir. 1994 - İlkbahar denemesinde 1. sınıf meyve oranlan üzerine saksı hacimlerinin, çeşitlerin ve hacim * çeşit interaksiyonlanmn etkisi görülmüştür. Sonuç olarak 8 litre hacime sahip saksıların üretici şartlarında kullanılması çok fazla miktarda yetiştirme ortamı kullanma zorunluluğunu ortadan kaldırması ve saksı maliyetlerini azaltması bakımından topraksız kültürün gehştirilmesinde ekonomik avantajlr sağlayacaktır. Ancak bu konudaki araştırmalann devam ettirilmesi gerktigi inancındayım.

138 SUMMARY In Türkiye, till today especially worked on bag culture and trough culture in soilless culture. The results that obtained from these experiments showed that would be possible to use pots in plant production. But it has needed to investigate the different pot size and different substrates that is suitable for different plant species in container (pot) cultivation in soilless culture. This study was carried out for aiming to investigate the effects of different pot sizes and different growing media on vegetative and generative growth, yield and quality of fruits in greenhouse tomato production. The research has taken place at the greenhouse of Department of Horticulture at Ege University, Faculty of Agriculture in 1993 -Autumn and 1994 - Spring seasons. In the trials, three different growing media, (1) peat, (2) perlite and (3) 1 : 1 peat- perlite were used as substrates, and two different pot sizes, (1) 8 and (2) 16 liters were used. In 1993 - Autumn season, tomato cultivar `Sagit 146` was used; in 1994 - Spring season, tomato cultivars `Sagit 146` and `Amfora Fİ` were used as vegetal material. In both seasons the experiments arranged according to the randomised blocks experimental design, as four replicates in autumn and three replicates in spring. In 1993- Autumn season tomato production seeds sowed in 03 August 1993, transplanted in 13 August and planted in 01 September. In 1994 - Spring season the sowing, transplanting and planting dates were as fallows 10 January, 21 January and 02 March 1994., respectively. Seedlings planted in pots that placed between 100 cm width and 40 cm row spaces in autumn, and placed between 70 cm width and 40 cm row spaces in spring as experiment design. The plants were fed by complete nutrient solution that was prepared according to Maas and Adamson (1980), given daily according to the solar radiation with drip irrigation system. In the research, for to investigate the effects of pot sizes and growing media on vegetative growth of tomato plants, the data had been taken on the height of first cluster,139 the distances between the clusters, the thickness of stems, root length and dry weight of roots. For to determine the generative growth properties, the data had been taken on the number of flowers and fruits of each clusters, ratio of fruit set, total yield, total numbers of fruits and quality properties of fruits. The results obtained are summarized below: In the 1993 - Autumn seasons' trial, the pot sizes, substrates and size*substrate interactions had no effect on the heigth of the first cluster. The pot sizes had no effect on the distances between the clusters except the 3 rd - 4 th clusters. It was found that the substrates were effective on the distances between the 1 st - 2 nd clusters and the shortest distance value obtained in perlite. Whereas there were no marked differences at the distances between the others clusters. The effect of the pot sizes and growing media on the stems showed statistically significant differences and the plants which have the thickest stems were obtained in 16 liter and in peat, respectively. According to the size * substrates interactions the thickness of stems of the plants showed no differences. The effects of pot sizes on root lenght were statistically significant but the effects of subsrates on root lenght and on the root dry weight were insignificant in the 1993 - Autumn season. It was found that using three different growing media had no effect on the total yield in both growing seasons. In the 1993 - Autumn seasons' trial the highest total number of fruits was obtained from the plants raised in perlite. The effect of pot sizes and the interactions of pot sizes and substrates on the total yields and the number of fruits of plants showed statistically insignificant differences. In 1993 - Autumn seasons' trials, the pot sizes and interactions of size and substrate were not effective on the first, second and third class fruits. But using different substrates140 had affected the first and second class fruits and the highest ratio of fruits classified as first class was obtained from 1 : 1 peat-perlite mixture and perlite. In the 1994 - Spring season crop production, the substrates were effective on the height of the first clusters and it was highest in perlite but pot sizes, substrate*size, substrate*variety, size* variety, substrate*size*variety interactions had no effect on the height of the first clusters. The varieties that used in experiments showed statistically significant differences on die height of first cluster. In spring, the distances between the 2 nd - 3 rd, 6 th - 7 th and 7th - 8 th clusters were changed according to the the substrates whereas there were no marked differences of substrates at the distances between the others clusters, the pot sizes and substrate*size interactions had no effect on the distances of all clusters. The distances between the 1 st - 2 nd, 3 rd - 4 th, 4 th - 5 th, 5 th - 6th and 9 th - 10 th clusters were affectted by the varieties that used in research. In this research, the thickest stems were obtained from the plants raised in (1) peat. When we compared the results as the pot size; the pot sizes had no effect on the thickness of stems. While substrate*size, substrate*variety, size* variety, substrate*size*variety interactions showed insignificant differences on the thickness of stems, the thickest stems were obtained from plants of the tomato variety `Amfora Fl`. In 1994 - Spring season the pot sizes and varieties affected the total yield significantly and the best results (4.758 kg/plant) obtained from the plants raised in the pots holding 16 liters. And it was found that the pot sizes, varieties and size* variety interactions were effective on the ratio of fruits classified as first class. It was concluded that using the 8 liter pot size will prevent the use of over much growing media and this will provide economical advantages in crop production in container cultivation soilless culture.