Tarihi yarımada Hanlar bölgesinde kültürel rota tanımlanması

Abstract

Toplumların yüzyıllar boyunca oluşturdukları gerek yerel değerler, gerekse evrensel değerlere sahip kentler dünya uygarlık tarihinin bir parçası olmaktadırlar. Dünya tarihindeki üç büyük imparatorluğun başkentliğini yapmış olan İstanbul'un fiziki ve sosyal yapısı evrensel ortak bir mirasın eseridir. Dolayısıyla İstanbul'un korunması ve planlanmasında ortak kültürü koruma sorumluluğu ile hareket edilmelidir. Büyük tarih kentlerinde olduğu gibi İstanbul'da da; kentin tarihi, kent ile süregelmiş bir yaşam döngüsü içinde çoğu noktada günümüze kadar ulaşmaktadır. Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerinde birbirinin devamı olmuş fiziksel yapılar, işlevler, yollar, meydanlar ve hatta sosyal yaşam alışkanlıkları kısmen yitirilmekle birlikte, günümüzde de Tarihi Yarımada gibi merkezlerde kent tarihini yaşatmaya çalışmaktadır. Tarihi Yarımada İstanbul kent tarihine ilişkin önemli veriler sağlamaktadır. Çalışma kapsamında incelenecek olan Tarihi Yarımada Hanlar Bölgesi, Yarımada içinde konumunu ve ticaret merkezi olma özelliğini M.S. 324-337 tarihinden itibaren korumuştur. Hanlar Bölgesi bu özelliğiyle İstanbul'un ticaret ve liman kenti olma niteliğini yansıtmaktadır. Ancak konu ile ilgili incelemelerde yüzyıllardır kent merkezi olma özelliğini taşıyan Hanlar Bölgesi'nin son yarım yüzyıllık bir süre içerisinde kent merkezi olmaktan çıktığı ve fiziksel – sosyal açılardan değer kaybına uğradığı görülmektedir. Hanlar Bölgesi Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerinde önemli bir ticari merkez olma özelliğini korumuştur. Hanlar Bölgesi, bir ticaret merkezidir ve ticaret yapılarının yoğun olduğu bir mimari dokuya sahiptir. Ancak mimari dokunun son yıllarda uğradığı yıpranma ise kent belleğinin yitirilmesi tehdidini doğurmaktadır. Bu nedenden ötürü Hanlar Bölgesi çalışma alanı olarak seçilmiştir. Tez çalışması altı bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışma alanına ilişkin problem tanımı yapılarak, bu doğrultuda bir öneri getirme amacı taşıyan çalışmanın içeriği hakkında bilgi verilmiştir.İkinci bölümde 'Kültürel Rota' kavramının tanımı yapılmıştır. Kültürel rota kavramının gelişimi, kültürel rota türleri ve kültürel rota planlanması anlatılmıştır. 'Kültürel Rota' kavramının yanısıra tez konusunu oluşturan Hanlar Bölgesi'ni tanımlayan 'Tarihi Kent', 'Tarihi Ticaret Merkezi', kavramları hakkında bilgi verilmiştir. Kavramlar ile ilgili açıklamalar dünyadan tarihi kentlerde kültürel rota örnekleri ile desteklenmiştir.Üçüncü bölümde, bölgedeki hakim yapı biçimlenişini oluşturan han yapıları ve tarihsel gelişim süreçleri irdelenmiştir. Tarihsel süreçleri boyunca mekânsal, plan şeması ve yapı malzemeleri açısından değerlendirilmiştir.Dördüncü bölümde, çalışma alanının tanımlaması yapılmıştır. Bu bölümde öncelikle Hanlar Bölgesi'nin tarihsel sürecindeki kırılma noktaları incelenmiştir. I.Constantinus'un yaptırdığı üçüncü kara surları ile başlayan Hanlar Bölgesi tarihinin, İstanbul'un Fethi, Tanzimat Dönemi, Orient Express'in Sirkeci'ye ulaşması ve Tarihi Yarımada'nın Sit Alanı ilan edilmesi gibi Hanlar Bölgesi için belirleyici olan tarihsel kırılma noktaları ile günümüze kadar ulaşan süreçte geçirdiği dönüşümler hakkında bilgi verilmiştir. Alanın günümüzdeki sosyal ve fiziksel yapısı tespit edilmiştir. Bu tespitlere bağlı olarak kentsel ölçekte alanın sosyal ve fiziksel sorunları ve potansiyelleri belirlenmiştir.Beşinci bölümde Tarihi Yarımada Hanlar Bölgesi'nde bölgeye özgü özellikleri yansıtan analizler yapılmıştır. Bu analizler doğrultusunda bölgenin korunmasında katkı sağlayacak ana ve alternatif kültürel rotalar belirlenmiştir. Bu rotaların kullanıcıları ve bölge değerlerinin korunmasında hangi yöntemin izleneceği hakkında bilgi verilmiştir. Altıncı bölümde sonuç ve değerlendirme çalışması yapılmıştır. Tarihi Yarımada Hanlar Bölgesi'nde oluşturulacak kültürel rotanın belirlenen aks üzerinde yaratacağı etkiler sosyal ve fiziksel açıdan değerlendirilmiştir.

Cities join to civilization history with the local and national values they have built for centuries. History of the city is the history of tha life in that city.Istanbul is an important city with very high universal values. It was the capital of three great empires in world history. With this feature, Istanbul is work of common cultural heritage. Therefore, it should be acted with the responsibility of protecting the common culture in the protection and planning of Istanbul. City history is also seen in everyday life in Istanbul as the big historical cities. The functions, road, squares and life habits that have continued in the Roman, Byzantion and Ottoman eras can now be seen in Historical Peninsula.Historical Peninsula provides important information about Istanbul's city history. Hanlar Bölgesi is situated on Tarihi Yarımada as a commercial center since 324 A.D.Istanbul has become a port and trade city with Hanlar Bölgesi. The region reflects this feature. The region has lost its ability to become a city center for the last half-century. It is seen that the region undergoes physical and social collapse in the studied resources. The region has an architectural touch is the threat of weariness in recent years, the loss of urban chosen as the study area.This thesis consists of six parts. In the introduction part, problem of working area are defined and information provided about the study which is aiming to bring proposal to problems.In the second part, the concept of 'Cultural Route' is defined. The development of the concept of cultural route, the types of cultural routes and the planning of cultural routes are explained. Besides the concept of Cultural Route, information provided about the concepts of 'Historical Trade Center' and 'Historical Town' which is describing the Hanlar district of component of the thesis. Explanations about concepts, supported by examples of cultural routes in historic cities of the world.In the third chapter, the khan structures and the historical development processes that form the dominant structure in the region are examined. Throughout its historical process, it has been evaluated in terms of space, plan layout and building materials.In the fourth chapter, the study area is defined. First of all, the breakdown points in the historical process of the Hanlar Region are examined. The history of the Hanlar region and information about the transformations in the process reaching the day-to-day are given. Today, the social and physical structure of the area has been determined. Depending on these determinations, the social and physical problems and potentials of the area have been determined at the urban scale.In the fifth section, analyzes were carried out in the Historical Peninsula Hanlar Bölgesi reflecting regional characteristics. In the direction of these analyzes, the main and alternative cultural routes that contribute to the protection of the region have been identified. Informed provided about which method will be follewed to users of these routes and protection of territory values.In the sixth chapter, conclusion and evaluation studies were carried out. The effects of the cultural route that will be formed in the Historical Peninsula Hanlar Bölgesi on the determined axis have been evaluated from the social and physical point of view.