İstanbul, Gedikpaşa tarihi kent dokusuna yönelik bir araştırma

Abstract

Bu çalışma; İstanbul ili, Fatih ilçesi, Gedikpaşa semtinin tarihi gelişimi, sosyal ve fiziki değişim sürecinin araştırılması, semtte yer alan korunması gerekli kültür varlıklarının belgelenmesi, semtin sosyal ve fiziksel dokusunun sürdürülebilirliğine yönelik önerileri içermektedir. Tarihi Roma dönemine kadar uzanan Gedikpaşa semti farklı etnik grupların yüzyıllarca bir arada yaşadığı ve bu grupların sosyo-kültürel özellikleriyle zenginleşmiş bir yerleşmedir. Fatih döneminden başlayarak çeşitli devirlerde semtte inşa edilen anıtsal yapılar, 19. yüzyıla tarihlenen geleneksel konut dokusu ve aksiyal sokak yapısı semtin ana görüntüsünü oluşturmaktadır. Yerel halkın semti 1960'lardan itibaren terketmeye başlamasıyla, Gedikpaşa öncelikle sosyal, sonrasında fiziksel değişim dönemine girmiştir. Yüzyıllar boyunca konut alanı olarak kullanılan bölge ticari bir alana dönüşmüş, geleneksel doku büyük ölçüde yok olmuştur. Günümüzde ise semtin ticaret ve turizm ağırlıklı bir bölgeye dönüştürülmesi planlanmaktadır. Tez çalışması kapsamında Gedikpaşa semtinin geçmişteki ve günümüzdeki durumu belgelenmiş, sahip olduğu sosyo-kültürel ve mimari özellikleri tespit edilmiştir. Bu analizler ışığında bölgedeki sosyal ve fiziki dokunun nitelikli, sürdürülebilir bir kimliğe sahip olmasına yönelik öneriler geliştirilmiştir. Birinci bölümde; tez çalışmasının literatür özeti yapılmış, amacı açıklanmış ve hipotez oluşturulmuştur.İkinci bölümde; Gedikpaşa semtinin coğrafi konumu ve yapısına değinilmiş, tarihsel gelişim ve sosyal değişim süreci ele alınmıştır. Sözkonusu bölümde çalışma alanının yapısı etkileyen faktörler üzerinde durulmuştur. Bu faktörler yangın, deprem, salgın hastalıklar, imar faaliyetleri ve sosyolojik yapının değişimi maddeleri altında açıklanmış ve semte olan dolaylı ya da doğrudan etkileri irdelenmiştir. Üçüncü bölümde; çalışma alanında yer alan kültür varlıklarıyla ilgili tespitler yapılmış, günümüzde mevcut olmayan yapılar araştırılmış, bölgeye ilişkin mevcut durum analizleri yapılmıştır. Dördüncü bölümde; öncelikle Türkiye'de koruma ile ilgili yasal düzenlemelere değinilmiş, Tarihi Yarımada ve Gedikpaşa'ya ilişkin koruma kararları ve etkileri aktarılmıştır. Beşinci bölümde; Gedikpaşa semtinin kentsel dokusunda meydana gelen değişimler ve nedenleri araştırılmıştır. Kentsel dokudaki değişimin ana etkeni olan göç faktörünün nedenleri açıklanmış ve göç sonucu semtte ortaya çıkan fiziksel değişim ele alınmıştır. Ayrıca bu bölümdeki yanlış müdahaleler başlığı altında semtin fiziki yapısını değiştiren günümüz uygulamaları irdelenmiştir. Altıncı bölümde; altıncı bölümde açıklanan yanlış müdahaleler ve semtin sosyal yapısı değerlendirilerek, kentsel doku ve tek yapı ölçeğinde öneriler getirilmiştir. Bununla birlikte, çalışma alanında 16 adet yapının korunması gerekli kültür varlığı olarak tescillenmesi önerilmiş, envanter fişleri hazırlanmıştır.Anahtar Kelimeler: Tarihi Yarımada, Gedikpaşa, Tarihi Çevre, Koruma, Kültür Mirası

This study consists of research about historical development of Gedikpasa neighborhood in Fatih district in Istanbul, Turkey, analysis of the social and physical change of this neighborhood over the centuries, documentation of existing historical buildings and recommendation about preserving and restoring the cultural heritage of Gedikpasa. Gedikpasa was established in Roman times. Different ethnical groups have lived and co-existed in the district over centuries and have contributed to the diverse socio- cultural characteristics of the neighborhood. Monuments were built as of Fatih's reign and traditional building architecture of Gedikpasa, consisting of grid street plan formation, was formed in 19th century.Local residents of Gedikpasa have started to leave the neighborhood as of 1960's which led to a social change followed by an architectural change. Gedikpasa has transformed into a commercial area from a mainly residential area and as a result, the traditional characteristics have disappeared. Today Gedikpasa is mainly ruins and the local government has plans in place to transform the neighbourhood into a touristic and commercial area. As a part of the study, the historical and current state of Gedikpasa has been documented and socio-cultural and architectural features have been analysed. As a result of this analysis, a recommendation has been developed in order to preserve and restore the social and physical heritage of the district.The study is divided in 7 sections. Section 1 consists of the literature review and purpose of the study and develops a hypothesis. Section 2 consists of research about the geographical location and architectural features and historical and social developmental and change of the neighborhood. This part focuses on the factors that have influenced the district such as fires, earthquakes, epidemics, construction and socials changes and direct and indirect consequences of these factors. Section 3 consists of research about existing buildings of cultural heritage and monuments that no longer exist.Section 4 focuses on Turkish legislation about preserving cultural heritage and decisions made to specifically protect Gedikpasa and their consequences. Section 5 includes the changes in the district's urban characteristics and the reasons behind the change. It focuses on the reasons of the migration of the local residents out of the district which is one of the most important reasons of the change. It also includes a section on 'inappropriate interventions' which have led to the current state of the district.Section 6 includes a comprehensive recommendation on preserving and restoring Gedikpasa in the light of the learnings described in Part 5 and cultural heritage of the area. 16 monuments have been identified to have the features to qualify as cultural heritage.Key words: Historical Peninsula, Gedikpasa, Historic Environment, Conservation, Cultural Heritage