Türkiye`de makroekonomik değişkenlerin tarım sektörüne kısa ve uzun dönem etkileri üzerine bir araştırma

Abstract

V ÖZET TÜRKİYE'DE MAKROEKONOMİK DEĞİŞKENLERİN TARIM SEKTÖRÜNE KISA VE UZUN DÖNEM ETKİLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA TÜRKEKUL, Berna Doktora Tezi, Tarım Ekonomisi Bölümü Tez Yöneticisi: Prof.Dr. Canan F. ABAY Eylül, 2004, Sayfa 260 Bu çalışmada makroekonomik değişkenler ve tarım sektörü arasındaki ilişkiler iki farklı analiz yöntemi ile incelenmiştir. Bir genel denge perspektifi ile geliştirilen model mal, para ve döviz piyasası olmak üzere üç piyasadan oluşmaktadır. Mal piyasası da tarım ve tarım dışı olmak üzere iki sektöre ayrılmaktadır. Her bir sektörün dengesi arz ve talep denklemleri ile belirlenmekte ve burada fiyat, dengeyi sağlamada önemli bir değişken olmaktadır. Para piyasası da milli gelir, enflasyon, milli harcama, faiz oranı ve Phillips eğrisini içeren denklemlerden oluşmaktadır. Döviz piyasası ise döviz kurunu belirlemektedir. Çok değişkenli zaman serileri analizi ise iki farklı değişken grubundan oluşmaktadır. Birincisi makroekonomi bloğudur ve reel döviz kuru, reel para arzı, reel faiz oranı, enflasyon, reel milli gelir ve reel toplam harcamadan oluşan makroekonomik değişkenleri kapsamaktadır. İkincisi, çiftçi eline geçen fiyat indeksi, çiftçinin ödediği fiyat indeksi, reel tarımsal ihracat, tarımsal arz ve talebi kapsayan tarım bloğudur. Analizde kullanılan veriler, üçer aylık olarak 1987-2003 dönemini kapsamaktadır. Faiz oranı dışındaki diğer tüm değişkenlerin logaritması alınmıştır. Hesaplanan katsayıların logaritmik değişimlerle karşılaştırılabilmesi amacıyla faiz oranı 100 ile bölünmüştür. Ayrıca, bütün değişkenler mevsimsel ayrıştırmaya tabi tutulmuştur. DeğişkenlerinVI zaman serisi özellikleri birim kök testi ile incelenmiştir. Birim kök testine göre bütün seriler birinci dereceden koentegre bulunmuştur. Modelde, makroekonomik bağlantıları kuran değişkenlerin tahmin edilen bütün katsayıları beklenilen işaretlere sahiptir ve ayrıca, istatistiksel açıdan da anlamlıdır. Çok değişkenli zaman serileri analizi ise bağlantıların kısa ve uzun dönem etkilerini ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Eşbütünleme analizi sonucunda değişkenler arasında uzun dönem ilişkiyi ortaya koyan beş adet koentegre vektör bulunmuştur. Bu vektörlerin incelenmesi sonucunda Türkiye'de paranın yansızlığının geçerli olmadığı, girdi fiyatlarının, ürün fiyatlarına göre makroekonomik değişkenlere daha duyarlı olduğu ve uzun dönemde iç ticaret hadlerinin tarım aleyhine geliştiği bulunmuştur. Kısa dönemde ise para arzı ve enflasyonun tarımsal fiyatlara, döviz kurunun ise tarım ürünleri ihracatına önemli etkisi olduğu bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Makroekonomi, tarım, koentegrasyon, kısa ve uzun dönem, vektör otoregresyon, birim kök, mevsimsellik, genel denge, 2 aşamalı EKK, simülasyon, Theil eşitsizlik katsayısı, Türkiye

VII ABSTRACT SHORT AND LONG RUN EFFECTS OF MACROCONOMIC VARIABLES ON THE TURKISH AGRICULTURAL SECTOR TÜRKEKUL, Berna PhD in Agricultural Economics Supervisor: Prof. Dr. Canan F. ABAY September, 2004, 260 pages In this study, the linkages between macroeconomic variables and the agricultural sector are analysed with two different methods. The general equilibrium model is constructed dividing the economy into three markets: goods market, money market, and foreign exchange market. The goods market is further divided to agricultural and nonagricultural goods. The equilibrium in each sector is captured through a series of supply and demand equations with price playing the equilibrating role. The money market includes the equations of national income, wholesale price index, national expenditure, interest rate, and Phillips curve. The foreign exchange market determines the exchange rates. Secondly, the multivariate time series analysis of the linkages between macroeconomic variables and the agricultural sector considers two blocks of variables. The first one is the macroeconomic block, which contains the macroeconomic variables: real effective exchange rate, real money supply, real interest rate, inflation, real gross domestic product, and real aggregate expenditure. The second one is the agricultural block, which includes the following: real farm input prices, real farm output prices, real agricultural exports, producer price index, agricultural supply and demand.VIII Quarterly data from 1987:1 to 2003:4 are used. All variables are in natural logarithms, except for the interest rate, which is expressed in percentage terms and is divided by 100 to make the estimated coefficients comparable to logarithmic changes. Finally, all variables have been deseasonalized. Time series univariate properties have been examined by using unit root tests. Tests indicated that all variables are 1(1). In the model, all the estimated coefficients of the variables related to the macroeconomic linkages bear the anticipated signs, and turn out to be statistically significant. Through the multivariate time series analysis conducted to find out the short and long term effects, five cointegrating vectors determining the long run relations were found. The results indicated that monetary shocks have elicited unequal input and output prices impacts in Turkey, thereby supporting the hypothesis of nonneutrality of money. It can be concluded that input prices respond more flexibly to monetary shocks than output prices. This result implies that terms of trade deteriorates and Turkish farmers are hurt from a shock in monetary policy. In the short run, money supply and inflation have significant effects on agricultural prices, whereas real exchange rate has significant effects on agricultural exports. Keywords: Macroeconomy, agriculture, cointegration, short and long run, vector autoregression, unit root, seasonality, general equilibrium, TSLS, simulation, Theil inequality coefficient, Turkey