Osmanlı Döneminde İstanbul`da modern sirk mekanları

Abstract

Bilinen en eski cambazlık tasvirlerine, Nil Vadisi'nde yer alan, M.Ö. 2500 yılına ait antik mezarların duvarlarında rastlandı. Antik Yunan'da, Olympia Hipodromu'nda ve Eski Roma'da da görülen yarışlar için kullanılan arena, circus ve hipodromlarda yarışlara ara verildiğinde cambazlar gösteriler segilerlerdi. Etrüsklerin yaşadığı İtalya Toscana'da bulunan, M.Ö 510 yılına tarihlenen Tomba Dei Giocolieri'de (Hokkabazlar Mezarı) cambazlık yapıldığına dair kalıntılar bulundu. Bunların dışında başlangıçta şenliklerde ve pazar alanları gibi halkın toplandığı yerlerde cambazlık gösterileri düzenlenirken, daha sonra geçici yapılar kurularak buralarda temsiller verildi. Cambazlar bulundukları bölgede halkı eğlendirdikleri gibi, seyahat edip farklı bölgelerde de gösteriler düzenlediler. Tarihçilerin ilk modern sirk olarak adlandırdığı yapı 1768 yılında Philip Astley tarafından İngiltere, Halfpenny Hatch bölgesinde kuruldu. Astley'in ilk amfitiyatrosunda, halk için ayrılan bölümde açık oturma birimleri, önemli misafirler içinse üstü kapalı localar bulunuyordu. Başlangıçta atlı gösteriler yapılan amfitiyatroda daha sonra gösterilere parodiler eklenerek temsiller verilmeye devam edildi. Sonraki yıllarda Charles Hughes gösteri salonunun tabelasında ilk defa sirk adını kullandı. Başlangıçta kasaba ve kentlerde gösteri yapan sirk toplulukları gösterilerin monotonlaşmasına engel olmak için seyahat ederek geçici veya kalıcı yapılarda gösteriler düzenlediler.Osmanlı'da ilk kez 1838 yılında, II. Mahmut Dönemi'nde, yabancı sirk toplulukları geldi. Gelen sirk toplulukları başlangıçta, düğün törenleri için geldiyse de sonraki yıllarda, çeşitli gösteri alanlarında halka açık temsiller verdiler. 19. yüzyılın ikinci yarısında sirk gösterilerine halk büyük ilgi gösteriyordu. Maslak'ta, Taksim Bahçesi'nde, Zincirlikuyu'da, Dolmabahçe sırtlarında, Kadıköy'de, bugün Kocamustafapaşa olarak adlandırılan bölgede çadırlar veya ahşap amfitiyatrolar kurularak sirk toplulukları geçici yapılarda gösteri yapıyorlardı. Beyoğlu'nda Tepebaşı Bahçesi'nde, Taksim Bahçesi'nde, Haleb Çarşısı'nda çeşitli ülkelerden gelen sirk toplulukları temsiller verdi. 20. yüzyılın başlarında sirk toplulukları gelmeye devam etti ancak halk eski ilgisini kaybetti. Cirque de Pera, Concordia Tiyatrosu, Varyete Tiyatrosu gibi önceden sirk gösterileri yapılan yapılarda tiyatro gösterileri yapılmaya devam edildi. Anahtar Kelimeler: Sirk mimarisi, Osmanlı şenlikleri, modern sirk, Osmanlı'da modern sirk, eğlence yapıları.

The oldest known depictions of acrobatics were found in an ancient tomb located in Nile Valley dated back to 2500 BC. When races were stopped in the arenas, circuses, hippodromes in Ancient Greek and Old Rome where the places where acrobats performed. The ruins dated 510 BC were found in the Tomba Dei Giocolieri ( the tomb of Jugglers), where the Etruscans lived in Tuscany, Italy. In the beginning, acrobats performed in public places such as festivals and bazaars, then temporary buildings were built for the acrobats. Acrobats entertained the people not only in the towns they lived, but they also travelled to other places, performed in different regions.The building accepted as the first modern circus was built by Philip Astley in Halfpenny Hatch, England in the year 1768. There were roofless seatings for the people and covered lounges for important guests in the first amphitheatre of Astley. The amphitheatre was initially used for equestrian show, then parodies were added to the performances and representations were continued. In the following years, Charles Hughes was the first person to use the name of ''circus'' in the show hall. The circus communities began to travel to other regions to be able to prevent monotonous shows and they also organized new shows using temporary or permanent buildings.During the reign of Mahmut II, foreign circus communities came to İstanbul in 1838 for the first time. Initially, the circus communities came for imperial wedding ceremonies and other festivals and in the following years, they began to perform in public places. In the second half of the 19th century, people showed great interest in circus performances. Temporary structures such as tents and wooden amphitheatres were built for these circus communities in Maslak, Taksim Garden, Zincirlikuyu, Dolmabahçe, Kadiköy, today the area named as Kocamustafapaşa. Also, they performed in Tepebaşı Garden, Taksim Garden and Haleb Bazaar, Beyoğlu. Circuses continued to come to İstanbul in the early 20th century, but the public had begun to lost interest. Later theatres began to be performed in the former buildings used by the circuses performances before such as Cirque de Pera, Concordia Theatre, Varyete Theatre.Key Words: Circus, circus architecture, Ottoman festival, modern circus, entertainment buildings.