İşyerlerinde deprem sonrası müdahale aşamasının fonksiyonel rezonans analiz metodu ile incelenmesi: Bir alışveriş merkezi örneği

Abstract

İstanbul, Türkiye nüfusunun yaklaşık %20'sini, gayri safi yurtiçi hasılanın %31'ni oluşturan, Türkiye için ekonomi, tarih, turizm ve sosyo–kültürel açıdan çok önemli büyük bir şehirdir. İstanbul aynı zamanda coğrafi konumunun Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerinde bulunması sebebiyle deprem riskinin yüksek olduğu bir ildir. Kuzey Anadolu fay hattı üzerinde Marmara Bölgesini etkisi altına alacak büyük bir deprem beklenmektedir. Deprem, İstanbul'da bulunan işyerlerini de etkisi altına alacaktır. İşyerlerinde bina yıkımına veya hasarına, can ve mal kayıplarına, iş ekipman hasarlarına, stok kaybına, işgücü kaybına, üretim kaybına, istihdam kaybına neden olacak dolayısıyla ülke ekonomisine zarar verecektir. Deprem önlenemez bir doğal afettir ancak vereceği hasarlar önlenebilir ya da en az seviyeye indirilebilir. İstanbul'da deprem kaçınılmaz olduğundan, İstanbul ili içerisinde bulunan işyerleri depreme hazırlıklı olmalı acil durum planlamalarında deprem konusuna önemle büyük yer vermelidir. Afet ve acil durum planlarında deprem öncesinde, deprem sırasında ve deprem sonrasında yapılacaklar hazırlanmalıdır. İşyerlerinde depreme müdahale çalışmaları deprem olduğunda başlar ve iyileştirme çalışmalarına kadar devam eder. Deprem öncesi hazırlıkların tam anlamıyla yapıldığı varsayımı ile müdahale planlamasının etkin olması işyerinin depremi hasarsız ya da en az hasarla atlatmasına neden olacaktır. Etkin plan, işyerinin en kısa sürede tekrar faaliyete dönmesine yardımcı olacaktır. İşyerlerinde depreme müdahale çalışmaları analiz edilirken, insan davranışları, işyerinin bulunduğu binanın yapısı, acil durum planı, acil durum ekipleri ve görevleri, teknolojik altyapı ve organizasyon faktörleri işin içine girer. Fonksiyonel Rezonans Analiz Metodu (FRAM), tüm bu maddelerin birlikte analiz edilmesine fırsat veren bir analiz yöntemidir. FRAM, bir durumun nasıl olduğuna ya da olacağına ilişkin ayrıntılı bilgiler veren, insan, yapı, organizasyon ayırmadan birlikte, tüm fonksiyonlar belirlenerek, değişkenlikler tanımlanarak, değişkenlikler arası bağlantıları ve bu bağlantıların nasıl yönetilebileceğine dair önerilerde bulunmaya yardımcı olan bir metottur.Bu çalışmada deprem öncesi hazırlıkların tam anlamıyla yapıldığı kabul edilerek deprem sırasında ve deprem sonrasındaki müdahale çalışmalarının nasıl planlaması gerektiği vaka çalışması ile analiz edilmiştir. İstanbul içerisinde bulunan alışveriş merkezinin (AVM) depreme müdahale aşaması FRAM ile incelenmiştir. Analiz sonucunda, AVM'nin depreme müdahale aşamasında geliştirilmesi gereken yönler hususunda önerilerde bulunulmuştur. Deprem olduğunda, AVM de depreme müdahalenin nasıl yapıldığı, etkinliği, müdahale planı, insan davranışları, teknolojik yapı, organizasyon ve bu fonksiyonlar arasındaki bağlantı, her bir fonksiyonda karşılaşılabilecek değişkenlikler ve depremin doğasından kaynaklı belirsizlik bir arada incelenmiştir. Tüm bu maddeleri bir sistem olarak adlandırırsak; sistem farklı koşullar altında farklı davranabilir. Depremin büyüklüğü, meydana geldiği zaman dilimi, deprem olduğunda işyerinde bulunan kişi sayısı gibi etkenler farklı neticeler ortaya çıkabilir. FRAM, bir sitemdeki fonksiyonların neler olduğunu, bu fonksiyonlardaki değişkenlerin neler olabileceğini ve bu değişkenlerin nasıl yönetilebileceğini analiz etmemizi sağlar.Anahtar Kelimeler: AVM, Deprem, Fonksiyonel rezonans analiz metodu, FRAM, İş Güvenliği

Istanbul, which involves 31% of gross domestic product and approximately 20% of Turkey's population, is a large and quite significant city of Turkey in terms of socio-cultural factors, economy, history and tourism. On the other hand, Istanbul is a city which poses a high risk of earthquake due to being located on North Anatolian Fault geographically. A big earthquake at the Marmara Region is expected to take place due to the North Anatolian Fault. The earthquake is going to affect workplaces in Istanbul. It is going to cause building collapse or damage, loss of life and property, work equipment damages, stock, labor, manufacture and employment at the workplaces, hence it is going to affect country's economy negatively. Earthquake is an irrepressible natural disaster; however the damages might be prevented or minimized. As the earthquake in Istanbul is inevitable; workplaces located in Istanbul have to be well-prepared for the earthquake and give great importance to earthquake issues in emergency planning. First of all checklist, during and after the earthquake have to be prepared and involved in natural disaster and emergency plans. Earthquake response actions are initiated at workplaces when the earthquake takes place and lasts until the beginning of the improvement works. Effectively carried out response planning with the assumption of making pre-earthquake preparations completely is going to ensure that workplace is going to survive the earthquake without damage or with minimum damage. Effective plan is going to help the workplace to start working again as soon as possible. As earthquake response actions at workplaces are analyzed; human behaviors, structure of the building workplace is located, emergency plan, emergency response team and their duties, technological infrastructure and organizational factors are considered as well. The Functional Resonance Analysis Method (FRAM) is an analysis method which allows to analyze all these factors together. FRAM is a method which gives detailed information related to nature and future of a situation and connections between variations by defining variations, determining all functions considering human, structure and organization altogether, helps to make suggestion concerning how to manage these connections. In this study; the way how to plan response actions during and after the earthquake was analyzed with a case study assuming all pre-earthquake preparations were made completely. Earthquake response phase of the mall located in Istanbul was studied by FRAM. Suggestions in regards to required improvements in the phase of earthquake response of the were made as a result of the analysis. How the earthquake response was carried out in the mall, its level of effectiveness, response plan, human behaviors, technological structure, organization and the connection between these functions, variations to encounter at each function and uncertainty arising from the nature of the earthquake when the earthquake occurred are studied altogether. Named all these items as a system, system could act differently depending on different circumstances. Factors such as earthquake magnitude, period of time occurred, number of people in workplace during the earthquake might cause different consequences. FRAM helps us analyze what functions are in a system, possible variances in these functions and how to manage these variances.Keywords: Mall, Earthquake, Functional Resonance Analysis Method, FRAM, Occupational Safety