Beşiktaşlı Yahya Efendi ve dîvânı`nda muhabbet kavramı

Abstract

On altıncı yüzyılın yetiştirdiği din ȃlimi, sȗfȋ ve dîvan şâirlerinden birisi de Müderris Beşiktaşlı Yahyâ Efendi'dir (1494-1495/1571). Onun yaşadığı on altıncı yüzyıl; Osmanlı Devleti'nin siyâsî, sosyal, ekonomik ve kültürel açıdan zirve olduğu bir dönemdir. Yahyâ Efendi, sütkardeşi Sultan Süleyman'ın ağabeyi yerine koyup istişâre ettiği yoldaşı, savaşlara gitmeden önce duâsını aldığı manevî yardımcısı ve müderrisi olarak tarihte yerini almıştır. Ancak elim bir hadise sonucu müderrislik vazîfesinden azledildikten sonra ömrünü Beşiktaş'ta inşâ ettiği tekkesinde geçirmiştir. Yahyâ Efendi'yi devlet kademesinden ulemâya, tüccardan denizcilere kadar halktan her kesim ziyaret etmiş, duâsını almıştır. Onun maddî, manevî ilimlere vukūfiyeti ve yüzlerce talebe yetiştirmesi hezarfen bir kişiliğe sahip olduğunun göstergesidir. Mahlası `Müderris`tir. Sȗfȋyâne söylediği beyitlerin yer aldığı tek eseri olan Dîvan'ında muhabbet ve aşk kavramlarına da yoğun bir şekilde değindiği görülmüştür.Çalışmanın ilk bölümünde, Yahyâ Efendi'nin doğumu, ailesi, tahsil hayatı, îmar faaliyetleri ve külliyesi, ilmî, edebî, tasavvufî ve menkıbevî şahsiyeti hakkında bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde, muhabbet kavramının tanımı, tasavvufî yorumları, Kur'ân-ı Kerim ve hadîs-i şerîflerle desteklenmiştir. Ayrıca bu bölümde muhabbet kavramının türleri ve mertebelerine de yer verilmiştir. Üçüncü bölümde Yahyâ Efendi'nin şâir kimliğine yer verildikten sonra muhabbet kavramının mecâzî ve ilâhî başlıkları altında, yerine kullanılan diğer kavramlar Dîvan'da geçtikleri beyitlerle yer almıştır. Kavramlar, beyit şerhlerinde yer verilen âyet, hadis ve mutasavvıfların yorumlarıyla birlikte açıklanmıştır. Bu çalışma ile Yahyâ Efendi Dîvan'ında muhabbet mertebelerinin ve bu kavramın yerine kullanılan diğer kavramların ne kadar ve ne şekilde işlendiği tespit edilmeye çalışılmıştır.

One of religious scholars and sufi poets that were brought up in 16th century is Mudarris Yahyâ Effendi from Beşiktaş.(1494-1495/1571). 16th century in which he lived is a period, Ottoman State was at the peak in terms of political, social, economical and cultural life. Yahyâ Effendi takes place in history as a fellow whom his foster brother Sultan Süleyman called brother and consulted with, also as his mudarris and emotional supporter whose prayers he took before going to wars. However, he spends his life in monastery which he instructed in Beşiktaş, after being dismissed from his mudarris mission as a result of a painful incident. Most of the people who were a merchant, seaman or employees of the government visited Yahyâ Efendi to communicate about religion. His having a grasp of earthy and spiritul knowledge and raising hundreds of students indicates that he had a polymath personality. With pseudonym `Mudarris`, he touches intensely on mahabba and love concepts in his collected poems that consisting of his mystic verses.In the first part of the study, it has been mentioned the details and information regarding to the Yahyâ Efendi's life, his family, his education life, his contruction activities and his monastery, his spiritual knowledge, his literacy, his sufictic and epic personality. In the second part, the definition of the mahabba and love concept. Sufi interpretations are supported with the Qur'an and Hadith-ı Sharifs. In addition, in this section the types and degrees of the concept of love are also inclueded. In the third part, after the poet identity of Yahyâ Efendi was given, the words used in place of this concept are inclueded in the couplets that they pass on to the collected poem under the metaphorical and divine titles of the concept of love. The words are described in the verse in the verses of the couplet together with the interpretations of the Hadith and the Mystics. In thıs study, it was tried to determine how and how the order concept of love and the other concepts used in the Yahyâ Effendi's Divan were processed.