Mehmed Aşkî`nin Takvîmü`l-kibâr Min Mi`yârü`l-ezhâr`ı (İnceleme-tenkitli metin-dizin)

Abstract

Osmanlı Devleti'nde çiçek yetiştiriciliği özellikle lâle yetiştiriciliği çok önemli görülmüş, lâle yetiştirmek cennete gitme alameti olarak kabul edilmiştir. Durum böyle olunca yetiştirilen lâle isimleri hem kendine şiirlerde yer bulmuş hem de lâle yetiştiriciliği ile ilgili pek çok eser kaleme alınmıştır. Tabîb Mehmed Aşkî tarafından 18. yüzyılda yazılan Takvîmü'l-kibâr Min Mi'yârü'l-ezhâr, lâle yetiştiriciliği ve yetiştiricileri ve hakkında bilgi veren eserlerden biridir. Remzî tarafından yazılan Defter-i Lâlezâr-ı İstanbul'dan sonra ikinci 'çiçek sözlüğü' olma özelliği taşıyan Takvîmü'l-kibâr Min Mi'yârü'l-ezhâr'ın dördü Türkiye'de biri İngiltere'de olmak üzere beş nüshası bulunmaktadır. Lâle yetiştirmenin neden önemli olduğu ve Mehmed Aşkî'nin lâle yetiştirmeye nasıl başladığıyla ilgili bilgi vererek başlayan eserde lâlenin İstanbul'da ilk defa Ebussuud Efendi tarafından yetiştirildiği, lâlenin neden diğer çiçeklerden üstün olduğu, lâle kadehinin tarifi, lâle iğnelerinin tarifi, lâlenin iç fitilinin ve iç kitabesinin tarifi, lâlede kusur sayılan özellikler, lâlenin nasıl sulanması gerektiği, iyi bir lâlenin hangi topraklarda yetişeceği, hangi aylarda lâle ekimi yapılabileceği ve yeni çıkan lâlelerin isimlendirilmesi gibi önemli bilgiler yer almaktadır. Eserde lâlelerin yetiştiricisi, iç ve dış yapraklarının rengi, lâlelerin boyu ve dayanıklılığı hakkında bilgi bulmak mümkündür. Takvîmü'l-kibâr Min Mi'yârü'l-ezhâr'da 579 tanesi Mehmed Aşkî tarafından yetiştirilip isimlendirilen 1730 adet lâle, 111 adet yetiştirici ismi ve 18 adet yetiştiricisi belirtilmeyen lâle tespit edilmiştir. Eserin sadece M1 numaralı nüshasında lâlelere yazılan, biri Farsça, biri Arapça olmak üzere 352 beyit bulunmaktadır.Anahtar Kelimeler: Lâle, Tabîb Mehmed Aşkî, Lâle yetiştircileri, Lâle şiirleri, Lâle yetiştiriciliği

In the Ottoman Empire, flower cultivation, especially tulip cultivation, was considered very important. When this was the case, the names of the tulips raised in both poems and tulip cultivation were found in many poems. Takvîmü'l-kibâr Min Mi'yârü'l-ezhâr tulip cultivation and growers, written by Tabîb Mehmed Aşkî in 18. century, is one of the works that gives information about and. After the Remzî written by Defter-i Lâlezâr-ı İstanbul second 'flower glossary' of four of the Takvîmü'l-kibâr Min Mi'yârü'l-ezhâr of carrying the property, including one in Turkey it has five copies in the UK.In the work that started by giving information about why it is important to grow tulips and how Mehmed Aşkî started growing tulips, the tulip was first grown in Istanbul by Ebussuud Efendi, why the tulip was superior to other flowers, the description of the tulip glass, the description of the tulip needles, the inner wick and the inner of the tulip There are important information such as the description of the inscription, the features deemed defective in the tulip, how to water the tulip, in which land a good tulip will grow, in which months the tulip can be cultivated, and the naming of the newly emerged tulips.It is possible to find information about the growers of the tulips, the color of the inner and outer leaves, the length and durability of the tulips.1730 tulips, 111 breeders names and 18 tulipers whose names were not mentioned were identified in 579 of which were raised and named by Mehmed Aşkî, in Takvîmü'l -Kibâr Min Mi'yârü'l-Ezhâr. There are 352 couplets, one in Persian and one in Arabic, written in tulips only in the copy number M1 of the work.Key Words: Tulip, Doctor Mehmed Aşkî, Tulip growers, Tulip poems, Tulip cultivation