Sivas İlbeyli köylerinde köy odaları

Abstract

Zengin bir kültüre sahip Anadolu coğrafyasında Türk konukseverliğinin simgelerinden biri olan köy odaları hem misafirlerin ağırlandığı hem de köylünün bir araya gelerek toplumsal birlikteliğin sağlandığı mekânlar olmuşlardır. Bu odalar bazen köy halkı tarafından ortak inşa ettirilen ve köylünün ortak kullanımında olan bazen de köyün varlıklı aileleri tarafından yaptırılan ve aileye ait olan odalardır. Zaman içinde ulaşım probleminin ortadan kalkmasıyla birlikte bu odaların misafir ağırlama işlevi, teknolojik gelişmelere paralel olarak da köylünün bir araya gelerek vakit geçirdiği yer olma özelliği ortadan kalkmıştır. Tezimiz kapsamında Sivas merkez ilçeye (eski İlbeyli Nahiyesine) bağlı, yörede İlbeyli köyleri olarak bilinen 42 köydeki arazi çalışması sonucunda ve yayınlardan tespit edilen 36 oda incelenmiştir. Odaların hepsi tek katlıdır. Bir tanesi hariç diğerleri moloz taş malzemelidir. Geneli aralık ve oda kısmı olmak üzere iki bölümlüdür. Odalarda serenli ve mumsekili olmak üzere iki farklı plan tipi görülür. Odaların tamamlayıcı elemanları direk ve kemerler, dolaplar, yüklükler, ocaklar ile lambalıklardır. Süsleme öğeleri sadece asıl oda kısmında olup tavan göbeklerinde, direk ve kemerlerde, korkuluklarda, dolap kapaklarında, ocaklarda, lambalıklarda ve sınırlı örnekteki mihrabiyelerde görülür. Arazi çalışması sırasında da anlaşıldığı üzere sayıları çok daha fazla olan bu odaların birçoğu günümüze ulaşamamıştır. Bu sebeple çalışmamızın en önemli sonucu, Türk kültürü ve sanat tarihi açısından önem arz eden kaybolmaya yüz tutmuş Sivas köy odalarının bir bölümünü belgeleyerek gelecek nesillere aktarılmasını sağlamaktır.

Village chambers, one of the symbols of Turkish hospitality within the Anatolian geography embracing a rich variety of cultures, have been serving as spaces where both visitors are received and social cohesion is promoted by villagers coming together there. These chambers were either built by the villagers in cooperation and used by them in common or built by a wealthy family in the village and possessed by that specific family. As these chambers have lost their function of hosting the village visitors with the elimination of the transportation problem in time, they also lost their characteristic as common places where villagers gather and spend time together, in parallel with technological progress. 36 chambers were examined within the scope of our thesis which were determined through literature review and field work carried out in 42 villages locally known as İlbeyli villages affiliated to the central district of Sivas (former İlbeyli). All of the chambers are single-storeyed. They are made of rubble stone except for only one. Most of them consist of two parts as the hallway and the room. Rooms have two different plan types, one with seren and the other with mumseki. Posts and arches, cupboards, closets, ovens and lamp stands are complementary architectural components in the rooms. Ornamental elements are only found in the main rooms on ceilings in the form of ceiling roses, posts and arches, balustrades, cupboard doors, ovens, lamp stands and also on mihrabiyes in a limited number of our samples. Work carried out on the site revealed that most of these chambers, which were actually much more in number, have not survived to our day. In time, families have downsized, migration from the villages has increased and even the existence of these chambers has been forgotten. For this reason, the most important result of our study is to document some of the village chambers in Sivas that are important in terms of Turkish culture and art history and which are about to get obliterated, and to transfer them to future generations.