Şer`iyye sicillerine göre 18. ve 19. yüzyıllarda Diyarbakır`da tekstil

Abstract

Osmanlı Devleti'nde dokuma imalatçılığı henüz tam olarak açıklığa kavuşmuş bir alan değildir. Ülkede yaşanan ekonomik ve siyasi olayların imalat sektörünü ne kadar etkilediği ve bu sektörün yaşanılan olaylar karşısında nasıl tepki verdiği tartışılan konuların başında gelmektedir. Özellikle 18. ve 19. yüzyıllarda sanayi anlamında dünyada meydana gelen büyük değişimler Osmanlı imalatçılığını da çok derinden etkilemiştir. Bu konudaki genel kanı Osmanlı imalatçısının yeni sanayi düzeni içerisinde kendini yenileyemediği ve oluşan durum karşısında çaresiz kaldığı yönündedir. Hâlbuki özellikle bölgesel dokuma konusunda, imalatçılar hızlı bir dönüşüm içerisine girmiş ve bu durum dokuma ürünlerine de yansımıştır. Hammadde akışının düzenli olduğu ve maddi anlamda sıkıntı çekilmeyen dönemde imâl edilen ipek ağırlıklı pahalı kumaşlar artık yerini melez diyebileceğimiz pamuk ve ipek karışımı kumaşlara bırakmıştır. Bu dönüşüm içerisinde Bursa, Tokat, Selanik, İstanbul, Kahire, Musul, Halep ve Diyarbakır gibi dokuma alanında isim yapmış daha birçok şehirde sanayi devrimine karşı farklı tepkiler görülmektedir. Bu noktada şer'iyye sicilleri, şehirlerdeki imâlât sektörlerindeki değişim ve dönüşüm hareketlerini takip edebileceğimiz en önemli kaynaktır. Bu çalışmada değişim hareketlerini takip etmek için 1739-1846 arasındaki on bir sicildeki tereke kayıtları incelenmiş, içerisindeki kumaş çeşitleri ve sayıları tespit edilerek bu dönemdeki farklılıklar ortaya konulmuştur.

Weaving manufacturing in the Ottoman Empire is not yet fully clarified. One of the main topics discussed is how much economic and political events in the country affect the manufacturing sector and how this sector reacts to the events. Especially in the 18th and 19th centuries, the great changes that took place in the world in terms of industry had a profound effect on Ottoman manufacturing. The general opinion on this subject is that the Ottoman manufacturer could not renew itself within the new industrial order and was helpless in the face of the situation. However, especially in the field of regional weaving, manufacturers have entered a rapid transformation and this has been reflected in the woven products. Silk-weighted expensive fabrics, which were produced during the period in which the raw material flow was regular and not materially distressed, were replaced by cotton and silk blended fabrics, which we can call hybrid. This transformation in Bursa, Tokat, Selanik, İstanbul, Kahire, Musul, Halep and Diyarbakir, such as the name of many other cities in the field of weaving different reactions to the industrial revolution is seen. At this point, Religious Court Records are the most important source that we can follow the changes and transformations about manufacturing. In this study, to follow these changes, the records of eleven records between 1739-1846 have been examined and the number and fabric types have been determined and the differences in this period have been revealed.