Soma ve Tavşanlı linyit maden ocaklarında radon gazı konsantrasyon seviyelerinin belirlenmesi

Abstract

SOMA VE TAVŞANLI YERALTI LİNYİT MADEN OCAKLARINDA RADON GAZI KONSANTRASYON SEVİYELERİNİN BELİRLENMESİ ÖZET İnsanların maruz kaldığı doğal radyasyonun %69' u radon gazından kaynaklanmaktadır. Radon gazı radyoaktif olan uranyum, toryum ve aktinyum elementierinin bozunumu sonucu açığa çıkmaktadır. Bu radyoaktif elementler doğadaki pek çok maddede bulunduğu gibi kömürde de bulunmaktadır. Yeraltı kömür madenlerinde çalışan işçiler radyoaktif elementlerin bozunumu sonucu açığa çıkan radon gazına maruz kalmaktadırlar. Bu durum yeraltı kömür madenlerinde çalışan işçilerin sağlığını tehdit eden bir unsurdur. İnsan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle birçok ülkede ev, işyeri ve maden ocaklarında radon gazı ölçümleri yapılmaktadır. Bu çalışmada Soma (Manisa) ve Tavşanlı (Kütahya)' da bulunan yeraltı linyit kömür ocaklarında radon gazı ölçümleri yapılmıştır. Radon gazı ölçümlerinde Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi (ÇNAEM)' nden temin edilen, ticari adı CR-39 olan `allil diglikol karbonat` nükleer iz dedektörleri kuUandmışur. Dedektörler maden ocaklarına yerleştirilmiş ve 51 gün süreyle radon gazına maruz bırakılmışlardır. Ddektörlerin kimyasal iz kazıma ve sayım işlemleri ÇNAEM' de gerçekleştirilmiştir. Ölçüm sonuçlan, Uluslararası Radyasyaon Korunması Komitesi (ICRP)' nin yeraltı madenleri için belirlediği 500 - 1500 Bq/m3 ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK)' nun belirlediği 1000 Bq/m3 radon gazı konsantrasyon limitlerine göre değerlendirilmiştir. Elde edilen sonuçların 50 - 587 Bq/m3 arasında değiştiği bulunmuştur. Bu sonuçlara bakarak elde edilen sonuçların müsaade edilen limitlerin çok altında kaldığı görülmektedir. Dolayısıyla bu maden ocaklarının radon ve radonun bozunum ürünlerinin oluşturacağı sağlık riskleri açısından güvenli oldukları söylenebilir. IX

DETERMINATION OF RADON GAS CONCENTRATION LEVELS IN SOMA AND TAVŞANLI LIGNITE MINES SUMMARY Sixty-nine percent of natural radiation that people are exposed is caused by radon gas. Radon gas is the decay product of the uranium, Ihorium and actinium series. These radioactive elements are available in coal as well as in many materials in nature. In coal mining, the mine workers are exposed to the radon gas, which is produced as a result of the radioactive elements. This is a health threatening issue for coal mine workers. In many countries, radon gas measurements are performed because of the negative effects on human health. In this work, radon gas measurements were performed in lignite mines in Soma (Manisa) and Tavşanlı (Kütahya). `AM diglikol carbonate` CR-39 nuclear track detectors, supplied from Çekmece Nuclear Research and Traning Center (CNRTC) were used in these radon gas measurements. The detectors were placed in lignite mines and were exposed to the radon gas for 51 days. Chemical etching of the detector tracks and subsequent counting were performed at CNRTC. The measured results were evaluated according to International Commission of Radiation Protection (ICRP) and the Turkish Atomic Energy Association (TAEA) whose concentration limits are 500-1500 Bq/m3 and 1000 Bq/m3, respectively. The radon gas concentrations in the lignite mines were determined to be between 50-587 Bq/m3. The results obtained in these experiments are far under the permissible limits. As a result, it can be concluded that the radon gas and radon gas products in these lignite mines are safe in terms of risk to health.