Bazı Gentiana L. türlerinde kültüre alma olanaklarının araştırılması

Abstract

Anavatanı Asya olan Gentiana L. cinsi, Kuzey Afrika, Doğu Avustralya ve düşük rakımlı tropik bölgeler haricinde neredeyse tüm dünyada doğal olarak yayılış göstermektedir. Ülkemizde Gentiana cinsine ait 1'i endemik 14 takson yer almaktadır. Bu tez çalışması ile, Türkiye'de doğal olarak yayılış gösteren ve süs bitkileri potansiyeline sahip olan bazı Gentiana (G. boissieri Schott & Kotschy, G. cruciata L., G. gelida Bieb., G. septemfida Pallas, G. verna L. subsp. balcanica Pritchard) taksonlarının tohumla çoğaltma koşulları, yetiştirme teknikleri ve süs bitkisi özelliklerinin ortaya konulması sonucu kültüre alma olanaklarının belirlenmesi amaçlanmıştır.Çalışmada öncelikle taksonların doğal yayılış lokasyonları belirlenmiş ve bu lokasyonlardan bitki, tohum ve toprak materyalleri toplanmıştır. Yapılan analizler sonucunda tüm taksonların killi ya da killi tınlı bünyeli topraklarda yetiştiği, pH bakımından G. septemfida taksonu hariç diğer taksonların nötr topraklarda, G. septemfida taksonunun ise asidik topraklarda, ayrıca tüm taksonların iyi ya da yüksek oranda organik madde içeren topraklarda gelişme gösterdiği tespit edilmiştir. Tohumla çoğaltma çalışmaları kapsamında, farklı ön uygulama, ışık ve sıcaklıkların çimlenme özelliklerine ve farklı ekim zamanlarının çıkış özelliklerine etkisi belirlenmiştir. Çalışma sonucunda, kontrol tohumlarından %0,00-13,50 oranlar arasında çimlenme elde edilirken, 750-4000 ppm GA3'de bekletme ve ışık (16 µmol·s-1·m-2) uygulamaları sonucu bu oran %83,00-98,00 aralığına yükselmiştir. En yüksek çıkış oranı ise `Ekim` ayında ekilen ön uygulamalı tohumlardan %56,00-97,50 oranlar arasında elde edilmiştir.Yetiştirme teknikleri çalışmaları kapsamında, tohumla çoğaltılan bitkiler farklı yetiştirme alanları ve ortamlarında iki vejetasyon dönemi boyunca yetiştirilmiş ve gelişme durumları gözlemlenmiştir. Çalışma sonucunda taksonlar genel olarak; %35 gölgeli açık alanda, tınlı ya da killi-tınlı, nötr, tuzsuz ya da orta tuzlu, az kireçli, iyi ya da yüksek oranlarda organik madde içeren ortamlarda iyi gelişme göstermiştir.Bu çalışma ile Gentiana taksonlarının tohumla çoğaltma özellikleri, yetiştirme teknikleri, adaptasyon kabiliyeti ve süs bitkisi özellikleri belirlenmiş ve üretici koşullarındaki yetiştirilebilirliği konusunda tavsiyelerde bulunulmuştur.

Gentiana L. genus's homeland is Asia, shows spread almost all over the world except North Africa, Eastern Australia and low altitude in natural tropical regions. Belonging to the Gentiana genus one of them is endemic in 14 taxa is located our country. With this thesis, by revealing the conditions of generative propagation, growing techniques and the ornamental characteristics which spread naturally in Turkey and have potential the ornamental plants of some Gentiana (G. boissieri Schott & Kotschy, G. cruciata L., G. gelida Bieb., G. septemfida Pallas, G. verna L. subsp. balcanica Pritchard) taxa aimed to determine the possibilities of taking culture. In the study, first determined the natural distribution locations of Gentiana taxa and later collected plant, seed and soil material from these locations. As a result of analyzes all taxa are grown in clay or clay loam soils. In terms of pH, except G. septemfida taxa the other taxa well grown in neutral soils, the G. septemfida taxa grown in acidic soils furthermore all taxa show improvement in good or high range of containing organic matter in soil. In `determination of techniques for propagation from seed` trial, the effect of light, temperature and different pre-treatment methods on germination characteristics and the effect of different sowing times on emergence characteristics of seeds belonging to the taxa were determined. Results of the study, while acquiring germination rates between 0.00 to 13.50% from the control seeds, soaking in 750-4000 ppm GA3, and light (16 µmol·s-1·m-2) treatments increased this rate to % 83,00 - 98.00 range. The highest emergence rate was obtained from `sown in October` pre-treated seeds between 56.00 - 97.50%.The scope of studies in growing techniques, seed propagated crops cultured for two vegetation periods in different growing areas and medium and development conditions were observed. As a result, generally all taxa showed good improvement in; 35% of shadow area, loam or clay loam, neutral, unsalted or medium salted, low lime and high organic matter in the medium.In this study, identified the cultivation possibilities of Gentiana taxa by determining the propagation from seed characteristics, growing techniques, adaptation ability, ornamental plant characteristics and provided recommendations on cultivation of the taxa under grower conditions.