Doğal ve kültür nergislerin karakterızasyonu, yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılması, yeni çeşit adaylarının belirlenmesi

Abstract

Bu çalışma, doğallaşmış nergis populasyonlarına ait iki ekotipin morfolojik özelliklerinin belirlenmesi ve bazı kültür çeşitlerinin soğanlarına yapılan preperasyon (düşük sıcaklık) uygulamalarının etkisinin saptanması yanında, nergisde doku kültürü tekniği ile çoğaltmanın araştırması amacıyla yürütülmüştür. Böylelikle, geliştirilmesini hedefleyen bu çalışmada elde edilen bulgular aşağıda başlıklar halinde verilmiştir.Araştırma, Türkiye de ve İran'da bulunan doğal – doğallaşmış nergis populasyonlarında (Ordu –Shiraz), Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümünde, 2013-2016 yılları arasında 0329' nolu Santez projesi kapsamında yürütülmüştür.Çalışma, biribirinden bağımsız üç araştırma şeklinde gerçekleştirilmiştir. Birinci kısımda, N.tazetta türünün Türkiye ve İran'da doğal iki populasyonunu (Ordu-Ünye-İnkur, İran- Shiraz) temsil eden soğanlar, kültüre alınarak yetiştirilmiş, morfolojik özellikleri belirlenmiştir. İkinci deneme olan, preperasyon çalışmalarında ise sekiz kültür çeşidine (Carlton, Dutch Master, Fortissimo, Golden Harvest, Ice Folies, Strong Gold, Sir Winston Churchil, Yellow Cheerfullnes), ait soğanlar; Uyg.1) 10 hafta 17 - 20°C + 8 hafta 9°C'lik soğuk depoda, Uyg.2) 10 hafta adi depo, (kontrolsuz ortam koşulları) +8 hafta 9°C soğuk depoda, Uyg.3) 18 hafta adi depoda sundurma altında kontrolsüz koşullarda bekletildikten sonra araziye dikilmişlerdir. Tezin üçüncü denemesini oluşturan doku kültürü çalışmasında, farklı sterilizasyon yöntemleri, farklı in vitro soğan eksplantları ve bitki büyüme düzenleyicilerinin (BAP, 2,4-D, NAA) etkileri araştırılmış, bir soğandan elde edilen eksplant adedi ve in vitro köklü ve köksüz soğanların dış koşullara aktarılmasında tutum oranları belirlenmiştir.N. tazetta türü ʺOrdu-İnkurʺ ekotipinin ortalama olarak soğan çevre uzunluğu 9.7 cm, soğan boyu 36 mm, soğan ağırlığı 26.9 g, yaprak sayısı 3.8 adet, çiçek sapı uzunluğu 23.4 cm, çiçek adedi 4.2, tepal yaprakları yuvarlak formda, çiçekleri kokulu, tepal yaprakları beyaz krem, dip kısımlarını sarı renkte ve çok sayıda olduğu belirlenmiştir.N. tazetta, ʺShirazʺ ekotipinin ortalama olarak soğan çevre uzunluğu 13.5 cm soğan boyu 48 mm, soğan ağırlığı 55.1 g, yaprak sayısı 3 adet, çiçek sapı uzunluğu 17.7 cm, çiçekcik adedi 4.0, korona çapı 1.4 cm, korona uzunluğu 5.4 cm, tepal rengi beyaz, korona rengi sarı, çiçekleri kokulu olarak saptanmıştır.Preprasyon uygulamalari ile kontrol uygulamasına göre aşağıda belirtilen kriterlerde önemli farklılıklar bulunmuştur. Kontrol,(uyg.3), Uygulama1 ve Uygulama 2, sıralamasıyla; sürmenin tamamlanması süresi, 85.8 - 53.9 – 54.8 gün, ilk çiçeklenme süresi 126.9 - 77.3 - 87.3 gün, çiçeklenmenin tamamlama süresi 14.7 - 24.0- 20 gün, çiçeklerin solma süresi 27.3 - 39.4 - 34.6 gün, ortalama çiçek dayanım süresi 12.6- 17 – 14 gün, çiçek sapı uzunluğu 36.3 - 33.3- 31.2 cm, toplam çiçek sapı uzunluğu 44.2 - 42.3-40.1 cm, vegetasyon süresi 194.8- 172.1- 173.8 gün olarak saptanmıştır.En uzun çiçek boyuna sahip çeşitler, Sir Winston Churchil (52.3 cm) ile Yellow Cherrfulness (48.0 cm) dir. Ice Folies (30.3 cm) ve Ducth Master (34.4 cm) çeşitleri ise en kısa boylu çeşitler olarak belirlenmiştir. Ice Folies çeşidinde uzun süre düşük sıcaklık (9 0C) uygulaması çiçek boyunu 3. uygulamaya göre uzatmıştır. Carton çeşidinde ise çiçek boyu preperasyon uygulamaları ile kısalmıştır, diğer çeşitler de istatistiki önemde farklılık oluşmamıştır.Kesme çiçek olarak yetiştirilmeye en uygun çeşit olarak, uzun çiçek sapı özelliği nedeniyle S. Winston Churchil ve Yellow Cheerfullness seçilmiştir. Ancak bu iki çeşit geç, Golden Harvest, Strong Gold, Fortissimo ise daha kısa sürede (erken) çiçeklenmektedir. Erken ve geç çiçeklenen çeşitler aynı zamanda dış mekanda mevsimlik olarak tercih edilebilir ve çiçeklenmenin uzun süre devam etmesi için karışık olarak dikilebilirler. Ice Folies, Dutch Master, gibi kısa boylu çeşitler saksı bitkisi olarak yetiştirilmeye uygun çeşitler olarak belirlenmiştir. Preperasyon uygulamaları, Golden Harvest, Strong Gold, Fortissimo gibi erkenci çeşitlerde çiçeklenmeyi öne almak bakımından daha fazla önem kazanmaktadır.Doku kültüründe ilk kültüre alma işleminde 20 dk sterilize etme uygulaması kontaminasyon oranı daha düşük olarak gerçekleşmiştir. Orta büyüklükteki bir soğandan ortalama olarak 20 – 30 adet ikili pul (10 × 12mm) eksplantı, 12 yaprak eksplantı, 1 adet çiçek eksplantı çikarılabileceği saptanmıştır. Yaprak eksplantlarında kontaminasyon oranı diğer eksplantlara göre daha az olmuştur.BAP' ın (1.0 mg/l) iki oksin (2,4 D ve NAA, 1.0-2.0 mg/l) ile kombinasyonunda in vitro soğan eksplantlarında %70 canlılık oranı, %60 gelişme oranı elde edilmiştir. Besin ortamları arasında büyük bir farklılık saptanmamıştır. MS ortamında eklenen 1.0 mg/l BAP + 2.0 mg/l 2.4-D ile 1.0 mg/l BAP + 2.0 mg/l NAA kombinasyonlarında yapılan gözlemde gelişme puanları, eksplant başına soğan adedi kriterlerinde birbirine yakın değerler bulunmuştur. (1.3 adet/eksp) soğancık oluşumu belirlenmiştir.Farklı eksplantların alt kültüre alındığı çalışmada, tek ve ikili pul, soğan tablasından bir parça içeren eksplantlarda soğan oluşumu, soğan tablası eksplantlarında kallus ve somatik embriyolar meydana gelmiştir. Diğer eksplant türlerinde (yaprak, kök, kök+soğan tablası) az kallus gelişimi olmuş, soğan sürgün, embriyo oluşumu gözlenmemiştir. Köklü ve köksüz invitro soğancıklar dış ortamda %50 seviyesinde alıştırmış sürgün ve kök gelişimi sağlanmıştır.

This work was conducted to determine the morphological features of naturalized narcissus population, the effects produced by the preparation treatments (low temperature) that underwent the bulbs of some culture types and to investigate the reproduction of narcissus by tissue culture technique. Meanwhile, the other objectives were to specify the conditions in which the narcissus plant can be used as cut flower, meadow flower or seasonal flower and to develop a micro reproduction technique in narcissus, by influencing the growth and development of the narcissus plant through the preparation treatments applied on the bulbs of various culture types and to know about the possibilities to use narcissus as an ornamental plant as well as to inquire about the use of these species in plant rehabilitation programs. The research was conducted on naturalized narcissus populations found in Turkey and Iran (Ordu – Shiraz) between the years 2013-2016 in the Garden Plants Department of the Faculty of Agriculture of the University of Ege, within the Santez project with number 0329. The research was conducted in three separate investigation. In the first part, the bulbs representing two populations of the N.tazetta species (Ordu-Ünye-İnkur, İran- Shiraz) were cultivated and were determined their morphological features. During the second part, that is to say the preparation treatments, eight culture type (Carlton, Dutch Master, Fortissimo, Golden Harvest, Ice Folies, Strong Gold, Sir Winston Churchil, Yellow Cheerfullnes) remained (ii) during 10 weeks in a normal storage facility, +8 weeks in a cold storage under 9°C, (iii) then were planted on the ground after remaining during 18 weeks in a normal storage facility. In the third part, were investigated different sterilization techniques in tissue cultures, different in vitro bulb explants and the effects of plant growth regulators (BAP, 2,4-D, NAA) by using Sir Winston Churchil variety. It was observed that the average perimeter of N. tazetta species Ordu-İnkur ecotype is 9.7 cm, the size of the bulb: 36 mm, weight of the bulb: 269 g, number of leaves: 3.8, length of the peduncle: 23.4 cm, number of flowers: 4.2 and the shape of the tepal is round, flowers are odorous, color of the tepal is creamy white, the lower parts are of yellow color and numerous. It was observed that the average bulb circumstances of N. Tazetta, Shiraz ecotype is 13.5 cm, bulb length:48 mm, bulb weight: 55.1 g, number of leaves: 3, length of the peduncle: 17.7 cm, number of flowerets: 4.0, corona diameter: 1.4 cm, corona length: 5.4 cm, tepal color: white, crown color: yellow, flowers are odorous. The species having the greatest flower scape lenght are Sir Winston Churchil (52.3 cm) and Yellow Cherrfulness (48.0 cm). Ice Folies (30.3 cm) and Ducth Master (34.4 cm) are the shortest species. The length of the flower of Ice Folies species increased with respect to 3rd treatment by applying the low temperature treatment during a long time (9 0C). However, it was not observed any statistically important difference between other variety. In Carton variety, the length of the flower decreased by preparation treatments. It was observed that the most suitable species to cultivate as cut flower was S. Winston Churchil due to its long scape. But this species, although it is an early sprouting species, gives flowers in 5 months after planting the bulb. Preparation treatments are highly important in early growing species like Golden Harvest, Strong Gold, Fortissimo. Yellow Cheerfullness is a seasonal species as Sir Winston but has an important value as a cut flower. These aforementioned species may be preferred as bedding plants and may also be planted in a mixed way to keep flowering for a long time. It was obtained a survival rate of 70% and growth rate of 60% in in vitro bulb explants in its combination with two auxin (2,4 D and NAA) of BAP (1.0 mg/L). No any great difference was observed in food environments. The observations made in combinations BAP/NAA, BAP/2,4-D provided similar values concerning bulb number per explant. By the subculture of single and twin scales explants with small portion of basal plate, in vitro lbils (were found), in basal plate explants callus and somatic embryogenesis were observed. In other explants (leaves, root, root+bulb) the callus formation was low and no embryo formation was observed. Moreover, it was observed that it was possible to obtain 18 – 20 little bulb from a single bulb by tissue culture.