Nedim Divan`ında mahallileşme

Abstract

Nedim Divanı'nda Mahallileşme ` adıyla hazırlamış olduğumuz bu Yüksek Lisans Tezi aşağıdaki bölümlerden oluşmaktadır : 1- önsöz 2- Giriş 3- Nedim Divanı'nda Mahallileşme a) Nedim Divanı'nda İçerikteki Mahallileşme öğeleri b) Nedim Divanı'nda Dil ve Üsluptaki Mahallileşme öğeleri c) Nedim Divanı'nda Biçimdeki Mahallileşme öğeleri 4- Sonuç 5- Bibliyografya Giriş bölümünde genel olarak mahallileşme kavramı üzerinde durulmuş, bu amaçla çeşitli kaynaklarda yer alan mahallileşme tanımları verilerek mahallileşmenin ne olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Daha sonra da Nedim'e gelinceye kadar Divan şiirimizde mahallileşmenin gelişimi ele alınmıştır. Çalışmamızın asıl konusu olan Nedim Divanı'nda Mahallileşme bölümünde ise Nedim Divanı'nda içerikte, dil ve üslupta, biçimde görülen mahalli özellikler verilmiştir. iSonuç bölümünde de, Nedim Divanı'nın mahallileşme açısından özellikleri ve önemi ortaya konularak, toplumumuzu, gelenek ve göreneklerimizi, yaşam biçimimizi yansıtmadığı düşünülen Divan şiirimizin de kendi dünyası ve kuralları içinde az da olsa yukarda belirtilen özellikleri yansıttığı, sanıldığı kadar toplum yaşamımızdan uzak olmadığı gösterilmeye çalışılmıştır. Yukarda verdiğimiz plandaki sıralamayı yaparken Nedim Divanı'nda yer alan mahalli öğelerin ağırlığına göre düzenlemeye gittik. Bu nedenle de Divanda ağırlıklı olarak işlenen içerikle ilgili mahalli öğeler ön planda ele alınmış daha sonra da mahalli dil ve üslup özellikleriyle mahalli biçimsel öğelere yer verilmiştir. Mahalli öğelerin biraraya getirilebilmesi için Nedim Divanı taranarak mahalli öğeleri içeren beyitler seçilmiştir. Yaptığımız bu çalışmalar sonucunda Nedim'in Divanı 'ndaki şiirlerde mahallileşmeyle ilgili pek çok öğenin yer aldığını gördük. Bilindiği gibi Nedim 18. yüzyıl Divan edebiyatının en önemli sanatçılarından biri olduğu gibi aynı zamanda mahallileşmenin de edebiyatımızdaki en başarılı temsi İçlerindendir. Şair, yaşadığı yüzyılın diğer şairlerinden farklı, kendine özgü şiirler yazmasıyla dikkati çeker. Çünkü Nedim şiirlerinde diğer şairlerin kullanmadığı mahalli öğeleri kullanır. Mahallileşme, Divan şiirimizde dilde sadeleşmeyle başlayarak zaman içinde3 gelişen, dilden biçime ve içeriğe de yansıyan edebiyatımızın kendi toplumumuza* ve yaşamımıza yönelmesine kadar genişleyen, coğrafi yönü de bulunan bir millileşme hareketidir. Bu hareket hem dildeki sadelikle hem de edebiyatımızın biçimindeki ve içeriğindeki milli olma özelliğiyle yakından ilgilidir. 16. yüzyıldan itibaren kendi toplumumuza özgü bir kimlik kazanma yoluna giren Divan şiirimizde, 15. yüzyıl Divan şairlerinden Aydınlı Visali, Necati, Ca'fer Çelebi ve Yahya Bey' in şiirde atasözlerini, deyimleri ve halk söyleyişlerini kullanarak başlattıkları mahallileşme hareketi 16. yüzyılda Tatavlalı Mahremi ile Edirneli Nazmi'nin temsilcisi oldukları Türki-i Basit Cereyanı olarak bilinen akımla devam etmiştir. 17. yüzyıldan sonra mesnevilerde, kaside ve gazellerde kullanılan atasözleri ve deyimler başka mahalli öğelerin yanı sıra eserlere yenilik sadelik ve millilik özelliklerini kazandırmıştır. 17. yüzyıldaki dilde sadeleşmenin ve mahallileşmenin en önemli temsilcisi de Sabit olmuştur. 18. yüzyıla gelindiği zaman Divan şiirinin önde gelen sanatçısı Nedim'in kendisinden önce başlatılan mahallileşme hareketini oldukça başarılı bir biçimde geliştirdiğini görüyoruz. Nedim şiirlerinde özellikle içerikle ilgili mahalli öğelere geniş yer vermiş, şiirleride yaşadığı dönemin hayatını yansıtabilmiştir. Onun şiirlerinde gelenekleri, görenekleri, inançları, insanları giyimgiyim Ruşamı ve yaşam biçimiyle bütün olayları, ramazanları, bayramları, semtleri, güzellikleri ve canlılığıyla Lale Devri İstanbul'unun yankıları görülür. İstanbul hayal ürünü bir şehir olarak değil, içinde insanların yaşadığı, sokakları, camileri, sarayları ve köşkleri olan, büyük, güzel ve bakımlı bir şehir olarak karşımıza çıkar. Şaire göre İstanbul'un bir taşına bütün bir Acem mülkü bile feda edilir. Bu şehir herşeyiyle güzeldir. Nedim şiirlerinde sadece istanbul'u ve Lale Devri 'ni değişik özellikleriyle anlatmakla kalmaz. Atasözlerini, deyimleri, halk dilinde kullanılan kelimeleri ve İstanbul Türkçesini de kendisinden önceki şairlerden daha çok ve ustaca kullanır. Şen, coşkulu ve içten söyleyişi, şiirde yaptığı yenilikler dolayısıyla kendinden sonra gelen pek çok şairi de etkiler. Şair, şiirlerinde biçimsel özellikler bakımından da yeniliklere gider. Kasidelerinde klasik kasidede bulunması gereken bütün bölümleri kullanmaz. Kaside nazım şekliyle anlatılması gereken konuları şarkı nazım şekliyle anlatır. Şarkı nazım şeklinin konularını genişletir. Şarkılarında daha çok İstanbul'u ve İstanbul yaşamım anlatır. Halk kültürüne, halk zevkine duyduğu ilgi dolayısıyla hece vezni yi e bir de türkü yazan şair, biçimsel özellikler bakımından da şiirlerine mahalli bir renk katar. Kafiye ve rediflerin Türkçe kelimelerden olmasına özen gösterir. Kısaca söylemek gerekirse Nedim şiirleriyle edebiyatımıza yeni bir renk, yeni bir soluk getirmiş mahalliöğelerle zenginleştirdiği şiirleriyle bütün bir Lale Devri'ni ve bu devirde istanbul halkının yaşam biçimini bir tablo güzelliğiyle gözler önüne sermiştir. Kendisinden önce ve kendisinden sonra mahalli öğeleri kullanan, eserlerinde mahalli özellikler bulunan şairler olmasına rağmen Divan şiirinde mahallileşme denildiği zaman ilk akla gelen isim Nedim olmuştur. Bunun nedeni daha önce de söylediğimiz gibi şairin mahalli öğeleri kullanmadaki başarısıdır. Sonuç olarak diyebiliriz ki yaşadığı dönemin özelliklerini ve toplum yaşamını başarıyla yansıtması ve taşıdığı mahalli özellikler dolayısıyla Nedim'in Divanı mahallileşme ve mahallileşmenin değişik özelliklerinin ortaya çıkarılması bakımından oldukça önemlidir.